Zarralar fizikasi

§ A~M
tuzatma kiritiladi.
* 5-4
7
tg
0R
20
nsQ R^Am
24

---

6 =
+ 
\S
| 
juft-juft yadro uchun;
0 
A-
toq, juft-toq, toq-juft yadro uchun;
- 1
5
1 
toq-toq yadro uchun.
Yuqorldngi 
tuzatmalami hisobga olganda, bogManish energiyasi uchun 
I Угуя/ekkor formulasi
/■; - a A - p A m - y Z 2Л~Ш- p ------T J - - S S m ■
 
(1.5.3)
( A ~ 2 Z )
~A
Bunda 
birinchi had —
a A
hajm energiyasini, ikkinchi had —
I пн I ulrtni, uchinchi had у 
2?A~m
Kulon energiyalarini ifodalaydi.To‘rtinchi 
vii boahinchi hadlar — nuklonlar simmetriklik va toq juftliklariga 
iii/iilmiilar. Formuladagi beshta:a, (3, 
y, g, S 
koeffitsientlar beshta
nuisNiiluri aniq o ‘lchanganyadrolam i q o ‘llash bilan aniqlanadi.
I log' lanish energiyasini bilgan holda yadro massasini quyidagi formula 
yordamida hisoblash mumkin:
M(A,Z)=Zmp + ( A - Z ) m n- E b -Z m p + ( A - Z ) m n- a A + P A 213 +
+yZ2A~m + ^ A ~ 2^ - + S A 4
 
°54)
'
A
Dastlab, 1954-yilda amerikalik fizik Grin ko‘plab tajriba natijalariga 
ko'ra, koeffitsientlami aniqladi. Hozirgi vaqtda koeffitsientlar quyidagicha 
qiymatga ega:
a
= 15,7 
MeV,
p = 17,8 Me F, у = 0,71 
MeV, g =
23,7 
MeV, 8 =
34 Me К
I in formula yordamida istalgan (Z va 
A)
yadroning massasini, bog‘lanish 
energiyasini -lO -4 aniqlikda hisoblash mumkin. Bundan tashqari a -
ycmirilish, proton, neytronlami yadrodan ajratish, bo‘linish va sintez 
rcaksiyalarida ajraladigan energiyalarni katta aniqlikda hisoblash 
imkoniyatini beradi.
25

---

Atom yadrosi massa, zaryadga ega bo‘lish bilan birga harakat miqdori 
momenti — spinga va unga bogeliq boclgan magnit momentga ham ega 
bo'lish kerak. Yadroning spinga ega boiishligini 1928-yilda Pauli bashorat 
qilgan edi. Haqiqatan ham, yadroning spinini spektral chiziqlaming оЧа 
nozik strukturasi bilan tushuntirildi. Birinchi spektral chiziqlaming o‘tanozik 
strukturasini 1891-yilda Maykelson o‘zining interferometrida kuzatdi, 
keyinchalik Fabri va Pero, Lummer (1860-1925), Gerks (1878-1960) davom 
ettirdi.
Ayrim spektral chiziqlar bir-biriga yaqin bo‘lgan o ‘nlab kom- 
ponentalardan iborat, komponentalar orasidagi masofa 0,01-0,02 nm. Hatto, 
0,002 nm gacha boUib, ajralish asosiy chiziqlarga nisbatan 103 marotaba 
kichik. Spektral chiziqlaming o‘tanozik strukturasi yadro magnit 
momentining ( // 
ya)
elektron qobiqdagi elektronlaming harakati tufayli 
vujudga kelgan magnit maydoni 
(H
e) bilan ta’sirlashuviga ko‘ra, holatlar- 
ning ajralishidir:
U = - M m H e -
A
nuklondan tuzilgan yadron 
i 
ng to i a momenti /yadrodagi nuklon laming 
spini va orbital momentlarimng v § k fe r^ g fla d is ||a teng;