Massa defektiga to4g4ri keluvchi energiya nuklonlarni birlashtirib, yadro
hosil qilishga
mos keluvchi energiyani, ya’ni bog4 lanish energiyasini
ifodalaydi:
Ehog4
=
A m ■ c 2 = \Zmp + ( A - Z ) m „
-
M ( A , Z ) ] c 2
.
Hozirgi vaqtda yadro massasini yuqori aniqlikda o'lchashlik defekt
massani, ya’ni yadro bogianish energiyasini
katta aniqlikda hisoblash
imkoniyatini yaratdi.
Bog‘ lanish energiyasi formulasini neytral atomlar massalari orqali
ifodalash qulaydir, chunki odatda jadvallarda atom massalari keltiriladi.
Buning uchun proton massasi shu yadro
atomining massasi bilan
almashtiriladi va atomdagi tegishli elektronlaming massasi hisobga olinadi:
Ebog4 = {ZMM
j g i | -
Z,ne +(A-Z)m „ - [Ma,(A ,
Z )-
Z m jjc 2 =
=
[ZMat (\H) + ( A - Z)m„ - M a, (A, Z)]c2
Yadro bog‘lanish energiyasining bitta nuklonga to‘g‘ri keluvchi qiymati
solishtirma bog‘lanish energiyasi
deb ataladi:
S’
в к
A
Yadroning mustahkamligini xarakterlashda bog4lanish energiyasidan
tashqari zichlashish koeffitsienti ishlatiladi. Har bir nuklonga to‘g‘ri keluvchi
defekt massaga
zichlashish (upakovka) koeffitsienti
deb ataladi.
Am
Mavjud yadrolar solishtirma bog4lanish energiyasining massa soniga
bog4liqlik grafigi 1.4-rasmda keltirilgan.
Solishtirma bog4 lanish energiyasi juda yengil
elementlardan tashqari
barcha elementlar uchun taxminan bir xildir. Massa soni
A>
11 bo4lgan
yadrolarda o4rtacha solishtirma bog4 lanish energiyasi 7,4 dan 8,8
Me V
gacha.
Eng katta qiymat (-8,8
MeV)
massa sonlari
A
= 60 (temir va nikel)ga yaqin
sohasiga to4g4ri keladi. Argon
A
= 40 dan qalay
A
= 120 gacha bo4lgan
oraliqda
E
= 8,6
Me V
deyarli o4zgarmaydi. Og4 ir elementlar tomoniga borgan
sari egrilikning maksimumdan pasayishi ancha sekin sodir bo'ladi. Nihoyat,
20
•ЙЦ oji'lr yiulrolarda bir nuklonga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha
solishtirma
Ы|ц'1пп1нИ energiyasi taxminan 7,5
MeV
ni tashkil etadi. Ancha yengil
i'li
и
и ni Inr tomon pasayishi
A
ning kamayib borishi bilan tezroq sodir bo‘ladi.
NolUhtlrmn bog*lanish energiyasi yadrodagi nuklonlaming (proton va
ii»’\ it i mini ning) toq yoki juftligigabog‘liq ekan. Odatdajuft-juft yadrolarning
, |MoV)
bog‘lanish energiyasi toq-
toq
yadrolarning
Ebog.t
energiyasidan sezilarli katta
bo‘ladi. Juft-toq yoki toq-
juft yadrolarning
Ebog.{
energiyasi
ham juft-juft va
toq-toq yadrolar bogclanish
energiyalaridan farq qiladi.
Eng katta bogManish juft-juft
yadrolarga, eng kuchsiz
bogManish
toq-toq
yadrolarga to‘gcri keladi.
0
SO
100
150
200
250
A
1,4-rasm. Solishtirma bog‘lanish
energiyasining massa soni orasidagi bog‘liqligi.
I laqiqatan, har xil element izotoplarining barqarorligi Z va N laming juft
yoki toqligiga bog‘liq. Masalan, turg‘un izotoplarning ko‘pchiligida
A
juft
bo4 lad i. J ufit-toq va toq-juft yadrolarning turg'unligi juft-juft yadrolamikiga
nisbatan kamroq. Toq-toq yadrolarning ko'pchiligi beqarordir. Tabiatda faqat
4 ta turg‘un toq-toq yadrolar uchraydi
\ H n L i?sB ™ N
.
Proton va
neytronlar soni “sehrli” (magik) sonlar deb nom olgan 2, 8,20,50, 82,126
sonlarga teng bo‘lganda yadrolar, ayniqsa, katta turg‘unlikka ega boMib,
tabiatda keng tarqalgan. Protonlar va neytronlar soni “sehrli” songa teng
bo‘lsa, yadrolar, ayniqsa, juda katta turg‘unlikka ega boclib, ular ikki karra
“sehrli” yadrolar deb ataladi. Tajribada aniqlangan yadro bog6lanish
energiyasini tahlil qilishlik ko‘pgina yadro xususiyatlari to‘g6risida xulosalar
chiqarish imkoniyatini beradi.
1.0 ‘rtacha solishtirma bog6lanish energiyasi ko'pgina yadrolar uchun 8
21
Me
F/nuklonga teng. Bu elektronning atomda bog4 lanish energiyasidan juda
katta. Masalan, vodorod atomida elektronning bog6lanish energiyasi (ioni-
zatsiyapotensiali) 13,6
eV.
Engogir element atomlarida ham X-elektronning
bogianish energiyasi 0,1
M eV
dan oshmaydi. Demak, yadro kuchlar ta’siri
tufayli nuklonlar yadroda bir-biri bilan juda qattiq bogiangan. Shuning
uchun ham tabiatda
uchraydigan gravitatsiya, elektromagnit va kuchsiz
oczaro ta’sirlardan farqli ravishda yadroviy
Do'stlaringiz bilan baham: 
