Zarralar fizikasi

/ =
p -S ),
A gar nuklonlarning spini va orbital harakat o ‘rtasidagi o ‘zaro ta ’sir 
spittlarano o‘zaro ta ’sirdan kw hsizroq, y&*m. i^pia-ofbital aloqa yo‘q y s l i
deyarli yo*q b e is a , zarm larnag orbital momentlMi (?) sistemaning tcfia 
©Altai momenti j ni, spin momentlari 
(0%
esa to ' la |pift moment! £ ni beradi, 
y a ’nb
/ 
1
U vaqtda sistemaning to6la momenti quyidagicha bo‘ladi:
I
= L + S
Bu sistemaning to‘la orbital momenti 
L
ning va to‘la spin momenti 
S
ning taxminiy saqlanishiga olib keluvchi oczaro ta’sir 
L S
bogianish 
deb
1.6-§. Yadro spin va magnit momenti
26

---

•ihihitli. Bunday bog* IrnikhA idclotte^rtasidam aikaziy kuchlar ta’slftjilgan 
lit.jillrdu yuzaga kelishi mumkin.
I 
liuuman olganda, yadro kuc5$ari m a rl^ d y kuehtar emas: yadrodagi 
о ’/иго ta’sir nuklonlar spini va orbital m om entnm g bir-biriga nisbatan
yo'nnlishiga, y a ’n i (L S) ckalyar k o 'fa y tm a g a b o g 'liq bo*ladi. S f m k
mnydonda har
Л *
~
 4
+ % '*
 
■
*
-
Yad roning to* la m exanik momenti /esayadrotarkibidagim ikl'6n!arto‘la 
mcxanik m o m ^ lte ri A nfng Yektor 
УЙ&ЯШЁШкШф*
Г
7 - Z A .
к
Bu xildagi bog‘lanish / -
j
bog‘lanish deb ataladi. / 
- j
bog6lanishning 
ustun kelishi tajribada tasdiqlandi. Faqat eng yengil yadrolardagina 
L S
bog‘lanish o‘rinlidir. Yadrodagi maydon va yadro nuklonlarining oczaro 
ta’sir xarakterini bilmay turib, 
I
vektorlar yig‘indisi qanday qonunga 
bo‘ysunishini oldindan aytish qiyin. Bunday qonuniyatlar tajriba 
natijalaridan olinadi. Tajribalar yadrolarning spinlari, barcha juft-juft 
yadrolarning asosiy holat spinlari nol 
1 -
0, toq 
A
-li (toq-juft, juft-toq)
f  1 9^
yadrolamiki 
I
= 
~z *
”
К A
juft (toq-toq) yadrolamiki esa / = (l 5)й, 
\Z A)
Nuklonlarning xususiy spinlari 
S
= —Й.
2
Bundan ko6rinadiki, juft nuklonlar momentlari bir-birini (kompensatsi- 
yalaydi) yo'qotadi. Shuning uchun juft-juft yadrolar spinlari 7 = 0 , toq 
yadroda (toq-juftJuft-toq) yadroda jufllanmagan nuklon spini yadro spini, 
A
juft (toq-toq) yadroda esa toq proton va toq neytronlarning yigcindisidan 
iborat butun sondagi spinga ega bo‘ladi. Haqiqatan, agar nuklonning 
momentlari / bir xil yo‘nalishga ega bo‘lsa, yadroning to6la momenti 7og‘ir 
yadrolar uchun yuz va undan ham ortiq qiymatlar olishi mumkin edi. Hamma 
juft-juft yadrolar nolga teng bo‘lgan spinga ega. Demak, bunday yadrolarda 
har bir nuklonlar juflining to‘la momentlari antiparallel yo‘na!gan boclib, 
bir-birini kompensatsiyalaydi. Yadrolar xususiy mexanik moment— spinga
27

---

ega b o iish bilan birga xususiy magnit momentiga ham ega b o ia d i. 
Haqiqatan ham, zaryadli zarraning aylanish natijasida magnit momenti 
vujudga kelganligi sababli, aylanish momenti noldan farqli boigan yadro 
ham magnit momentiga ega boiadi. Bu yuqorida bayon qilinganidek, atom 
elektronlarining yadro magnit momenti bilan ta ’siri natijasida atomlar 
o‘tanozik strukturaga ega boiadi. Yadro magnit momenti yadro tarkibidagi 
neytron va protonlarning spin magnit momentlari hamda protonlaming 
yadrodagi orbital harakatlari tufayli paydo boiadi. Neytronda elektr zaryad 
boimaganligidan, uning orbital harakati hech qanday magnit effektini hosil 
qilmaydi. Zaryadlangan zarralaming orbital harakati aylanma elektr tokiga 
ekvivalent, aylanma toq esa magnitli dipol maydoniga ekvivalent magnit 
maydonini hosil qiladi. Kvant mexanikasidan maiumki, zaryadi e, massasi
_
7
me
boigan elektronning orbital magnit momenti ^
~Ъпс Щ
— orbital
moment, 0,1, 2,... qiymatlami qabul qiladi)./ = 1 b o isa
p
H