Zarralar fizikasi

1
/
N
К
\
1
\
ejj
la
U t
/
/
N
\
\
/
/
\
Г -
\
4
v
/
f J’lft
Fol
oeffek
/
s
.....
4 ^
___
/
4
**s
%
S
0,1
0,2
0,5
1
2
5
10
20
50
100
200
1000
ШШ
6.10-rasm.
Shunday qilib, yuqoridagi uch jarayonning to'la kesimi:

 
#
4
.
33
)
bu yerda 
crf ~ Z5/E7/2 — 
kichik energiyalarda 
cr f ~
Z5/Ey -
katta 
energiyalarda, Kichik energiyalar (E y < Ej) sohasida fotoeffekt, oraliq energiya
E{
 
sohasida Kompton effekti, yuqori energiya E y > E2
sohasida elektron-pozitron juftining hosil bo‘lishi asosiy rol o‘ynaydi. Ej 
va E2 energiya chegaralari turli muhitlar uchun har hil qiymatga ega boMadi. 
Masalan, alyuminiy uchun Ej = 0,05 vaE 2 = 15 MeV, qo‘rg‘oshin uchun 
esa Ej = 0,5 va E2 = 5 MeV va h.k.
6.10-rasmdaqo6rgcoshin uchun fotoeffekt, Kompton effekti va elektron- 
pozitron juftining hosil bo‘lish kesimining gamma-kvant energiyasiga 
bogMiq ravishda o‘zgarish egri chiziqlari ko‘rsatilgan.
235

---

Nazorat savollari:
1
. Zaryadli zarralaming moddalar bilan ta’sirlashuv turlarini ayting.
2.
Ionizatsiya energiya yo‘qotish qanday kuch ta’sirida amalga ortadi ?
3.
Solishtirma ionizatsiya energiya yo‘qotishning tushuvchi zarra 
zaryadi, massasi, tezligi va muhit xususiyatlariga bogMiqmi?
4.
Bor formulasi va bog‘liqlik tomonlarini aytib bering.
5. Ionizatsiya energiya y o ‘qotishning energiyaga b o g ‘liqligi 
(relyativistik tuzatmalar) qanday ifodalanadi?
6. Radiatsion energiya yo‘qotishning zarra va muhit kattaliklariga 
(zatyad, massa, tezlik, zichlik) bog‘liqligini tushuntiring.
7. Radiatsion uzunlik, kritik energiya nima?
8. Vavilov-Cherenkov nurlanishi xususiyatlari boshqa nurlanishlardan 
qanday farq qiladi?
9. Vavilov-Cherenkov nurlanish sharti va bogMiqlik tom onlari, 
qoMlanilishini tushuntirib bering.
10. Gamma-kvantlaming muhit bilan ta’sirlashuv qanday turlardan 
iborat?
11. Qaysi ta ’sirlashuvga k o ‘ra, gam m a-kvantlar m u hit bilan 
ta’sirlashadi?