Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

Ташхис қўйиш ва даволаш. Ташхис қўйиш учун чуқур генетик ва 
неврологик текширувлар талаб этилади. Қонда баъзи электролитлар 
ва ме талл бирикмаларини текшириш ҳам зарур. Гипер кинезларни 
бартараф этиш, аввалам бор, унинг этио логиясини аниқлашдан 
бошланади. Оғир ҳолат ларда дорилар билан даволаш талаб этилади ва 
бу жараён ойлаб, йиллаб давом этади. 
Наслий касалликлар билан боғлиқ гиперкинезларда даво лаш анча 
мушкул. Бироқ гипер ки незларнинг насл билан боғлиқлигини аниқлаш 
учун чуқур генетик ва неврологик текширувлар ўтказиш лозим. Бундай 
беморларни невропатологлар даво лашади.
Прогноз. Ташхис тўғри қўйилса, даволаш доимо самарали тугайди.
ҚЎЛЛАР НЕГА ТИТРАЙДИ? 
Тремор «титроқ» деган маънони англатади. Тремор иккала қўл, 
оёқлар, бош ва танада куза тиладиган титроқлардир. Тремор, кўпинча, 
симметрик тарзда намоён бўлади ва иккала қўлда кўп учрайди. Ҳар 
ким ўзида тремор бор-йўқлигини аниқлаб олиш учун иккала қўлини 
олдинга чўзиб туриши керак.
Тремор неврозда, яъни асабийлашадиган ва тез ҳаяжонланадиган 
одамларда кўп учрайди. Бун дай одамларда ортиқча ҳаяжонланиш 
треморни кучайтириб юборади. Бироқ тремор энг кўп учрай диган 
ва йиллаб давом этадиган касаллик борки, унинг номи «Эссенциал 
тремор»дир. Бу касаллик кўпинча наслдан-наслга ўтади. Бундай 
беморларда тинч ҳолатда ҳам кичик амплитудали тремор ку затилиб 
туради, яъни тремор доимийлиги билан ажралиб туради. Неврозларда 
тремор доимий эмас, яъни бемор тинчланганда, унинг фикрини чал-
ғит ганда, психотерапия ўтказилса, физиотера певтик муолажалар ва 
тинчлантирувчи дорилар қўлланилганда тремор камаяди ёки йўқо-
лади. Бу муо лажалар самараси эссенциал треморда жуда паст. 
Шунингдек, неврозда турли даражада ифодаланган хулқ-атвор бузи-

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
81
лишлари аниқланади. 
Бўқоқ касаллигида ҳам тремор кузатилади. Юракнинг тез-
тез уриши, кўп терлаш, оёқ-қўл ларнинг музлаб юриши, қўрқув ва 
фобиялар, қонда Т
3
ва Т
4
миқдорининг ошиши тиреотоксик тремор 
учун жуда хос. Тремор, шунингдек, паркин сонизм, мияча касалликлари, 
алкоголизм, мис, қўрғошин, симоб ва марганец каби металлар билан 
сурункали заҳарланишларда ҳам кузатилади.
Юз-кўзларда учрайдиган тикларни тремор билан чалкаштирмаслик 
керак. Тик дегани маълум бир мускулларда кузатилувчи ва 
такрорланиб турувчи кичик титроқлардир. Тиклар тез частотали 
бўлади, қисқа муддат давом этади ва шу тарзда такрорланиб 
тураверади. Қайси мускулларда жой лашганига қараб, тиклар турли-
туман кўриниш лар, яъни қош қоқиш, кўзни юмиб-очиш, бужмайтириш, 
бурунни тортиб қўйиш, лаб бурчакларини қимир латиш, бошнинг 
силкиниб кетиши каби ихтиёрсиз ҳаракатлар билан намоён бўлади. 
Агар тиклар тана нинг бошқа қисмларига тарқалса, елкани сиқиш, 
қўлларни қимирлатиш, нафас олиш ҳаракатларини қилиш ва қоринни 
ичкарига тортиш каби тиклар ҳам кузатилади. 
Тил, ҳалқум мускулларида кузатиладиган тик лар вокал ҳаракатлар 
билан намоён бўлади. Вокал тикларда бемор ўз-ўзидан овоз чиқариб 
бақириб юборади, унинг овози худди опера театрида куйлаётган 
қўшиқчилар овозига ўхшаб кетади. Бу ҳолат Туретт синдроми учун 
жуда хос. Тиклар такрорланиб турувчи йўталлар, овоз қиришлар, 
ҳуштак чалиб юборишлар билан ҳам намоён бўлади.
Тиклар кўп ҳолларда хулқ-атвор бузилишлари билан намоён бўлади. 
Тиклар томоғи кўп «шамол лайдиган» болаларда ҳам кузатилиб туради. 
Бундай болаларнинг диққати тарқоқ бўлади, бир жойда тинч ўтира 
олмайди, ота-онаси койиса, йиғлаб юборади, қўлидан нарсалар тушиб 
кетади, овқатни тўкиб ейди, эслаб қолиш қобилияти сустлашади.