Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

Савол: Инсульт рўй берса, нима қилиш керак? Беморни ўрнидан 
қўзғатмаслик керак, деган гаплар тўғрими? 
Жавоб: Инсульт ривожланган заҳоти бемор зудлик билан шифохо-
нага ётқизилиши ва тиббий-психологик ёрдам касалликнинг дастлаб-
ки соат лари даноқ бошланиши керак! Бу ерда иккиланишга ҳеч қандай 
ўрин йўқ! «Беморни қўзғатмаслик керак, бирон соат уйда бўлсин, ҳозир 
мумкин эмас» қабилидаги гаплар ноўриндир. Аксинча, инсульт ривож-
лангандан сўнг 3–6 соат ичида кўрсатилган малакали тиббий ёрдам бе-
морнинг тўла тузалиб кетиши, энди бошланаётган фалажликларнинг 
олдини олиш ва қолаверса, беморнинг ҳаётини сақлаб қолишга олиб 
келади. 
Баъзан инсульт ривожлангандан сўнг «Тез ёрдам» машинаси етиб 
келгач, беморнинг яқинлари «Ҳозир беморнинг аҳволи оғир, бир оз 
шошмай турайлик, қон босими жойига келсин, йўлда бир гап бўлиб 
қолиши мумкин», деб етиб келган врачни аросатда қолдиришади. Одат-
да, беморнинг бир нечта қариндошлари орасида қолган врач уларнинг 
айтганига кўнади ёки «Бемор йўлда ёмон бўлиб қолса, жавоб берасиз-
ми?» қабилидаги саволлардан чўчиб, беморни уйда қолдиради. Врач 
бу сўзларга эътибор қилмасдан, беморга дастлабки тиббий ёрдамни 
кўрсатиб, дарҳол шифохонага етказиши зарур. Мабодо тиббий ёрдам 
ўз вақтида кўрсатилишига қарамасдан беморнинг аҳволи шифохонага 
олиб бораётганда оғирлашиб қолса, дарров врачни айблаш керак эмас, 
чунки инсультнинг дастлабки куни ўлим ва бошқа оғир ҳолатлар кўп 
кузатилади. Бундай вазиятларда беморга малакали тиббий ёрдамни 
фақат шифохона шароитида кўрсатиш мумкин. Бу қоидани врач ҳам, бе-
морнинг яқинлари ҳам билиши лозим. 
Чунки уйда қолдирилган беморга малакали тиббий ёрдам кўрсатиш 
ўта мушкул. Касалликнинг дастлабки куниёқ диагностик мақсадда 
орқа мия суюқлиги текширилиб ёки МРТ қилиниб, инсультнинг тури 
аниқланиши керак! 

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
25
Одатда, инсульт ривожлангандан бошлаб 21 кунгача бўлган давр 
инсультнинг ўткир даври ҳисобланиб, бу даврда бемор шифохонада 
даволанади. Касалликнинг ўткир даврида беморнинг ҳуши бузилиб, 
фалажликлар, нутқ ва хулқ-атвор бузилишлари яққол ифодаланган 
бўлади. Бу даврда унга руҳий тинчлик ўта зарурдир! Шунинг учун бе-
морни кўришга келаётганлар сонини кескин камайтириш лозим, унинг 
ёнида турмуш ўртоғи ёки фарзандларидан бири (улар бўлмаганда 
қариндошлари)парвариш қилиш учун қолиши мумкин. Чунки ҳар 
қандай ташриф кечагина оёқда юрган, бугун эса тўшакка михланиб 
қолган беморга руҳий жароҳат етказиши мумкин. Бундай ҳолатлар, 
айниқса, бирга ишлайдиганлар ва қўни-қўшнилар ташриф буюрганда 
рўй бериши эҳтимолдан ҳоли эмас. 
Агар бемор: «Танишларим мени кўргани келишаяптими?» деб 
сўраса, унга «Албатта келишаяпти, бироқ докторлар уларга рухсат бе-
ришмаяпти, бир оз тузалганингиздан сўнг уларни ёнингизга қўйишади. 
Барча келиб-кетаётганлар сизни тезроқ соғайиб кетсин дейишмоқда» 
қабилидаги сўзлар билан беморни тинчлантириш лозим. Айниқса, 
нутқи бузилган беморлар ёнига келувчилар сонини нутқ тиклангун-
га қадар тўхтатиб туриш лозим. Нутқ эса аксарият ҳолларда 2–3 ҳафта 
ичида тиклана бошлайди. Даволаш муолажалари тўғри ва ўз вақтида 
олиб борилса, олдин беморнинг оёқларида ҳаракат пайдо бўлади, 
қўлнинг тикланиши эса бир оз суст боради. Чунки мия пўстлоғида жой-
лашган оёқ марказларини иккала қон томир қон билан таъминлайди, 
Қўл марказларини эса фақат битта қон томир қон билан таъминлайди. 
Шунинг учун ҳам ушбу артерия соҳасида кузатилган инсультларда қўл 
ҳаракатларининг тикланиши суст чекади.