Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
347 
KINOYA VA UNGA YONDOSH STILISTIK VOSITALAR 
 
Parmonov Alisher Abdupattoyevich 
Qo‘qon davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi 
 
Annotatsiya:
Maqolada kinoya va unga yondosh bo‘lgan bir qancha stilistik troplar 
va badiiy tasvir vositalari haqida so‘z yuritiladi. Unga ko‘ra kinoya ko‘chim, parafraza, 
allegoriya kabi vositalarga o‘xshash va chambarchas bog‘liqdir. Bundan tashqari, kinoyani 
o‘zida jamlagan ba‘zi asarlar va misollar ham berilgan
Kalit so‟zlar:
kinoya, intoq, allegoriya, parafraza, ko‘chim, litota. 
 
Kinoya hodisasi o‘ziga xos tarzda ifodalanishi bilan , o‘ziga xos ma‘nosi va uni 
amalga oshirish vositasi sifatida, ingliz va o‘zbek tillarida tilshunoslik bir necha sohalarida 
asosiy tadqiqot masalasiga aylanib ulgurdi. Matn hoh og‘zaki bo‘lsin hoh yozma, hoh badiiy 
bo‘lsin yoki ilmiy, kinoya bu matndagi asl ma‘noni kesatiq, qochirim va ko‘chim orqali 
ma‘lumot qabul qiluvchiga yetkazib beradi. Kinoya, matndagi uslubiy vosita,
maʼqullagandek yoki rizo bergandek boʻlib, 
rad
 etish, istehzoli kulish degan ma‘nolarni 
anglatadi. Kinoyada 
soʻz
 yoki ifoda nutqda asl maʼnosiga teskari, hatto uni rad etuvchi 
mazmun 
kasb
 eta oladi. Kinoya uslubiy vosita sifatida majoziy soʻzlar orqali piching va 
istehzoni ifodalaydi. Mana shu piching va istehzoni ifodalash orqali yozuvchi yoki 
so‘zlovchi o‘z fikrini garchi salbiy bo‘lsada hech ikkilanmay ifoda eta oladi. Komillikning 
bir turi boʻlgan kinoyada kulgulilik va jiddiylik bir matn niqobi ostiga yashirinib, oʻzida 
soʻzlovchidagi ustunlik yoxud gumonsirash tuygʻusini aks ettiradi. Kinoya 
xalq
 ogʻzaki 
ijodida ham, yozma 
adabiyot
 namunalarida ham keng qoʻllanadi. Misol tariqasida, ko‘plab 
asarlarni, shuningdek, Alisher Navoiyning ―Lison ut-tayr‖, Gulxaniyning ―Zarbulmasal‖,
Abdulla
 Qahhorning ―
Mayiz
 yemagan xotin‖ [5.1] va boshqa ko‘plab asarlarda kinoya jonli 
va konkret badiiylik yaratishga xizmat qilgan. Nomi aytib o‘tilgan asarlarda muallif 
kinoyadan mohirona foydalanib insoniyatning nuqsonlarini ochib bergan. Badiiy asarlarda 
ruhiy holatni yozuvda ifodalash o‗ziga xos murakkablikni yuzaga chiqaradi. Qahramonlar 
ruhiyatidagi ichki hayajon, xursand bo‗lish, xafa bo‗lish, rozilik, taajjub, yalinish, 
hayratlanish, kinoya, piching, kesatiq, olqish, so‗roq, ta‘kid, qoniqmaslik, norizolik, tilak-
istak, qo‗llab-quvvatlash kabi holatlami aynan berishda yozuvchilar unli yoki undoshlami 
birdan ortiq yozish usulidan foydalanadilar.[1.56] 
Kinoyaga yondosh stilistik troplar bir qancha bo‘lib, ulardan biri allegoriyadir. 
Allegoriya bu ko‘chim, ya‘ni insonlar xarakterini jonsiz predmetlar va hayvonlar orqali 
ifodalashdir. Badiiy matnda ko‘pincha hayvonlar, qushlar, yoki jonsiz narsalar insonlarning 
yaxshi va yomon xulqini ifodalash uchun ishlatilinadi. Masalan, quyon qo‘rqoqlik va o‘ta 
ehtiyotkorlikni ifodalasa, bo‘ri laqmalik va dangasalik, tulki esa o‘ta ayyor insonlarning 
harakterini tanqid qilish uchun ishlatilinadi. Intoq – nutq sohibi sifatida tasvirlash,
insonlardek gapirtirish demak. Intoq bolalarga atalgan she‘r va hikoyalarda, ertak va 
masallarda ko‗p qo‗llaniladi. Intoq san‘atidan masallarda alohida maqsad bilan 
foydalaniladi. Insonlarga xos ba‘zi qusurlar, kamchiliklar narsa-buyumlar misolida obrazli 

---