Taqrizning vazifasi, u yoki bu janrdagi badiiy asarning tahlili orqali uning adabiy jarayon va yozuvchi

---

Taqrizning vazifasi, u  yoki bu janrdagi badiiy 

asarning tahlili orqali uning adabiy jarayon va yozuvchi

ijodidagi  o rnini aniqlash,  yutuq  va kamchiligini 

ko rsatish, fikrini isbotlash va baholashdan iborat. Yangi 

asarni birinchi bo lib baholaydigan taqrizda ilmiy-estetik

tahlil ixcham, siqiq shaklda, ommaga tushunarli tarz-

da o z ifodasini  topadi. Shuning uchun  taqriz ayrim 

tanqidchilar aytayotganidek, faqat “kutib oluvchi janr” 

emas. Balki u bir asar tahlili orqali adabiy jarayondagi

yangi tamoyillarni ko rsatadigan, uning yozuvchi ijodida

tutgan o rnini tezlik bilan baholay oladigan estetik 

xususiyatga ega. S. Sayyidning “So z yo li”  ikki jildli 

saylanmasiga  shoir Mahmud Toirning  (2009, №14) 

“Yog du ichra gullagan so z” deb nomlangan taqrizida

buni ko rish mumkin. Taqrizchi, eng avvalo, she rdan 

olgan taassurotlarini ifodali tarzda bayon etadi.  Taq-

riz sarlavhani izohlash bilan boshlanadi: “Yog du ichra 

gullagan so z – she r bo ladi. Bunday she rning ma-

---

zasi dardingga malham bo ladi… She rdagi otash – 

so zdagi  otash. Ochiq ko z bilan otashga o zini ot-

gan odam – shoir  bo ladi”. She rdan ta sirlangan 

bunday qalb izhorlarini o qigan kitobxon beixtiyor shoir 

she rlariga  qiziqib  qolganini  sezadi.  Taqrizda 

“Saylanma”ning mundarijasi  haqida so z yuritilmaydi, 

balki S. Sayyid she rlari o ziga xos sharhlanadi, tahlil 

etiladi, shu  orqali baholanadi. Shoir uslubining o ziga 

xos tomonlari ochiladi.  Masalan:  “Sirojiddin siylagan 

so zlarning bittasi  – ayvon…”. (Keyin ayvon  so zi 

izohlanadi – Sh. A.)  “Uyingizning ayvoni – umringiz-

ning ayvoni… Shoir bejizga “Onam ayvonidan keldingmi,

bahor?” deya entikmaydi. Yoki ota uyining devorlarini dil

bilan oqlab berishni xayol qilish shoirona jununlik emas.

Balki ota-ona  oldidagi farzandlik mas uliyatini his 

qilishning  yorqin  e tirofidir”. Ijodkor she rlariga ana 

shunday shoirona baho berish bilan taqriznavis ikki mud-

daoga erishgan: birinchidan, o quvchiga yangi va yaxshi 

---

kitob haqida yetarli  ma lumot berib, uni  she riyatga 

oshno  etmoqda, ikkinchidan,  taqrizning vazifalarini 

to liq  bo lmasa-da,  bajarmoqda.

Tilga olingan  taqrizlarda,  birinchidan,  yangi 

e lon qilingan asar tahlilining mavjudligi, ikkinchidan, 

mazkur asarga adabiy-badiiy jarayon nuqtai nazaridan 

turib berilgan baho o z aksini topganligi ularning ijobiy

xususiyatlaridir. Uchinchidan, asarning yozuvchi ijodida 

qanday  o rin  egallashi: bu – uning yutug imi, ijodiy 

g alabasimi yoki avvalgi asarlariga qaraganda orqaga 

chekinishmi, bu haqida fikr bildirilganda, taqrizlarning 

yanada  mukammalligi  ta minlangan  bo lur  edi.