Zamonaviy iqtisodiy o‘sish modellari mundarija kirish I bob zamonaviy iqtisodiy o’sish modellari

1.2 Iqtisodiy o'sishning klassik modeli
Klassik an'analarga ko'ra, biz allaqachon bilganimizdek, ishlab chiqarish omillari ular ishlab chiqaradigan mahsulot ulushiga, umumiy daromadga bog'liq. Iqtisodiy o'sishni ta'minlash omillarini tahlil qilish uchun ishlab chiqarish funktsiyasi deb ataladigan apparatdan foydalaniladi:Agar dF/da 1, dF/da 2, ..., dF/da n jalb qilingan ishlab chiqarish omillarining har birining marjinal unumdorligini ifodalasa. Ishlab chiqarish funktsiyasining alohida holati sifatida siz Cobb-Duglas formulasidan foydalanishingiz mumkin:bu yerda Y - milliy mahsulot; L - mehnat; K - kapital; A - boshqa omillar ta'sirini aks ettiruvchi doimiy koeffitsient (uni mutanosiblik yoki masshtab koeffitsienti ham deyiladi); a va b - mos ravishda mehnat va kapital uchun elastiklikning o'zgaruvchan koeffitsientlari. Bundan tashqari, a + b = 1 yoki b = 1 - a; e rt - ishlab chiqarishdagi sifat o'zgarishlarining, jumladan, texnik taraqqiyotning ta'sirini aks ettiruvchi omil. Ushbu modelning asosiy kamchiliklari ishlab chiqarish omillarining tarqoqligidadir, chunki har bir omilning mahsulot ishlab chiqarishga qo'shgan hissasi boshqa barcha shartlar o'zgarmagan holda baholanadi. Aslida, omillardan birining u yoki bu tarzda o'zgarishi boshqalarning o'zgarishiga ta'sir qiladi. Xususan, bandlik (mehnat) ortishi va kapital qiymatining o'zgarmasligi bilan, hech bo'lmaganda uning qurollanishida o'zgarish bo'lishi mumkin emas. O'rtacha yillik o'sish sur'atlari bilan ifodalangan funktsiya o'zgartiriladi va quyidagi shaklga ega: y = ak + bl + r,bu yerda y, k, l mos ravishda ishlab chiqarish, kapital va mehnatning o'sish sur'atlari; r - agregatning o'sishining murakkab ko'rsatkichi iqtisodiy samaradorlik barcha ishlab chiqarish omillari.Ushbu model asosida keyingi tadqiqotlar iqtisodiy o'sishning yanada mukammal va dinamik modeli - Solou modeliga olib keladi. U jamg’armalar, aholi sonining o’sishi va texnologik taraqqiyotning ishlab chiqarish hajmiga ta’sirini vaqt o’tishi bilan aks ettiradi. Ushbu modelning afzalligi shundaki, u talab va taklifning o'zaro ta'sirini ularning kapital to'planishiga ta'sirini hisobga oladi. Y = F (K, L) funktsiyasi, biz bilganimizdek, ishlab chiqarish hajmining kapital va mehnatga bog'liqligini ifodalaydi. Ushbu funktsiya shaklini soddalashtirish uchun uning barcha qiymatlari bir xil omil - mehnat (xodimlar soni) bilan bog'liq edi. Natijada, funktsiya quyidagi shaklga ega bo'ldi: Y / L = F (K / L, 1),
Endi u bir ishchiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarish hajmini (Y / L) uning kapital-mehnat nisbati (K / L) funktsiyasi sifatida belgilaydi, ya'ni. har bir xodim uchun kapital.Aholi dinamikasi va iqtisodiy o'sish.Nihoyat, iqtisodiy o'sish modeliga aholi va ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni kiritish mumkin. Agar har bir xodimga to'g'ri keladigan o'ziga xos ko'rsatkichlarni saqlab qolgan holda, aholi va ishchi kuchining barqaror o'sishini (H ′) deb hisoblasak, kapitalning o'zgarishini quyidagi shaklda yozish mumkin:Tenglamani ishlab chiqarish funktsiyasi (u = cƒ (k)) bo'yicha o'zgartirib, biz olamizKapitalning chiqib ketish sur'ati va aholi sonining o'sishi o'rtasidagi farqning oshishi kapital va ishchi kuchi nisbatining tezlashtirilgan qisqarishini ko'rsatadi, chunki kapital ko'proq xodimlarga taqsimlanadi. Agar kapital-mehnat nisbati o'zgarmasa, iqtisodiyot barqaror holatda bo'ladi, shuning uchun qo'shimcha investitsiyalar ishlab chiqarishga yangi jalb qilingan ishchilarning kapital-mehnat nisbatini barqaror darajada ushlab turishi va kapitalning chiqib ketishini qoplashi kerak. Iqtisodiyot barqaror bo'lishi uchun investitsiyalar kapitalning chiqib ketishi va aholi o'sishini qoplashi kerak. Shaklda. 28.5, bu shartli ravishda investitsiya egri chizig'ining cf (k) va kapitalning chiqib ketishi va aholi sonining o'sishi (A '+ H') k chizig'ining
Real ishlab chikarish xajmlarining uzok muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar iktisodiy o`sish omillari deyiladi.
Iqtisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi. Birinchi gurux omillari ixtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chikarish omillari kiritiladi:
· tabiiy resurslar soni va sifati;
· mexnat resurslari soni va sifati;
· asosiy kapital xajmi;
· texnologiyalar va ishlab chikarishni tashkil etish;
· jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi iktisodiy o`sish potentsialini yuzaga chikarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:
· bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
· iktisodiyotdagi solik muxiti;
· kredit-bank tizimi samaradorligi;
· iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;
· eksport xajmining o`sishi;
· iktisodiyotda ishlab chikarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;
· daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.
Agar o`sish ko`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv iktisodiy deb ataladi. ekstensiv iktisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish , yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi.
YAIMning o`sishi iktisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi. “Iktisodiy o`sishning intensiv tipi ishlab chikarish samaradorligining oshishiga boglik. U foydalanilayotgan resurs birligiga to`gri keladigan maxsulot ishlab chikarishni ko`paytirishni, ishlab chikarishning texnik xususiyatlarini yaxshilashni ko`zda tutadi. Bunday jaryonlar namoyon bo`ladi:
· fan va texnika yutuklaridan foydalanish va ishlab chikarishni yangilashda;
· xodimlar malakasini oshirishda;
· ishlab chikarilayotgan maxsulot sifatini oshirish, assortimentini yangilashda”^*
Iktisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iktisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin.
Makroiqtisodiyotda iqtisodiy rivojlanish jarayonini o'lchash qiyinligi sababli, iqtisodiy o'sish ko'pincha tahlil qilinadi, garchi bu iqtisodiy rivojlanish mezonlaridan biri.Iqtisodiy o'sish iqtisodiy rivojlanishning tarkibiy qismidir. Bu to'g'ridan-to'g'ri YaIM va uning tarkibiy qismlarining miqdoriy o'sishiga olib keladi.Ustida makroiqtisodiy darajasi Iqtisodiy o'sishning miqdoriy o'sishining etakchi ko'rsatkichlari:
-yaIM hajmida yillik o'sishi;
-aholi jon boshiga YaIMning yillik o'sish sur'atlari;
-iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini ishlab chiqarishning yillik o'sish sur'atlari.
Iqtisodiy o'sish dinamikasini o'rganish uchun iqtisodiy statistika, o'sish sur'atlari va o'sish sur'atlari va o'sish sur'atlari qo'llaniladi.O'sish sur'ati 100 ga ko'paytiriladigan o'sish sur'atiga teng. O'sish sur'ati o'sish sur'ati 100 ga teng. Ammo amalda o'sish sur'ati ko'pincha o'sish deb tushuniladi.
Iqtisodiy o'sish ikkalasini ham jismoniy jihatdan (jismoniy o'sish) va qiymatdagi (qiymat) o'lchash mumkin. Birinchi usul yanada ishonchli (inflyatsiyaning ta'sirini yo'q qilishga imkon beradi), ammo universal emas (iqtisodiy o'sish sur'atlarini hisoblashda) turli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun umumiy shaxsni olib tashlash qiyin. Ikkinchi usul tez-tez iste'mol qilinadi, ammo uni oxir-oqibat tugatish har doim ham mumkin emas. To'g'ri, bir qator mamlakatlar statistikasi tarkibida tovarlar iqtisodiyoti uchun eng muhimi ishlab chiqarishning o'sishi asosida makroiqtisodiy o'sishni o'lchandi umumiy hajm Ishlab chiqarish.
SSSRda o'nlab yillar davomida iqtisodiy o'sish ishlab chiqarilgan va faqat 1987 yildan beri yalpi ichki mahsulot ko'rsatkichini qo'llay boshladi. 90-yillarda. Rossiyada YaIM milliy iqtisodiyot dinamikasining asosiy ko'rsatkichiga aylandi.
Uzoq vaqt davomida iqtisodiyotni rivojlantirish bo'yicha ko'plab ma'lumotlar o'zining haqiqiy holatini buzdi. Shunday qilib, umumiy iqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi to'g'risidagi ma'lumotlar mahsulot sifatini oshirish Narxlar ostida narxlarning yashirin o'sishi hisobga olinmadi. Ayrim korxona va tashkilotlar faoliyati, ayniqsa qurilishda, transportda, transport sohasida bo'lgan ko'plab ma'lumotnomalar qishloq xo'jaligiShuningdek, iqtisodiyotning o'sish sur'ati to'g'risida ob'ektiv g'oyaga ega bo'lmadi. SSSRda ilgari ishlab chiqarilgan asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlarning an'anaviy hisob-kitoblari so'roq qilinmoqda.