Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Xususiy: 
А) Obʼektivlik printsipi.
U ilmiy asoslangan tashxisli testlar mazmuni (topshiriq, savollar), 
tashxisli jarayon, barcha oʼquvchilar bilan teng, doʼstona munosabatlar 
bilim, koʼnikmalarni baxolash aniq, adekvativ tarzda belgilangan 
munosabatlar, baholash mezonlarida oʼz ifodasini topadi. Tashxisning 
obʼektivligi amalda qoʼyilgan baholar, nazorat qilishning metod va 
vositalari hamda pedagogdan qatʼiy nazar, tashxisni amalga oshirish 
maqsadini belgilaydi. 
B) Tizimlilik tamoyili.
Ushbu tamoyil zamirida tashxisli nazorat didatik jarayonlarning 
barcha bosqichlarida bilimni idrok qilishdan boshlab uni amaliy 
qoʼllashgacha boʼlgan tizimda amalga oshirilishi kerak. Tizimlilik 
oʼquvchilarni mazkur oʼquv muassasasiga kelganining birinchi kunidan, to 
uni bitirib ketguniga qadar doimiy tashxis qilishni talab etadi. Maktab 
nazorati oʼquvchi nimani bilishi va uddalashi zarur boʼlgan muxim bilim 
va koʼnikmalarni maʼlum oraliqda amalga oshirishni taqozo etadi.
Tizimlilik tamoyili tashxis oʼtkazishga kompleks yondashishni taqozo 
etadi, yaʼni nazorat qilishning turli shakl, metod va vositalari, tekshirish, 
baxolash oʼzaro bogʼliq xolda bitta maqsadni amalga oshirishga xizmat 
qiladi. 
V) Koʼrsatmalilik tamoyil (yoki oshkoralik tamoyili).
Mazkur tamoyil barcha oʼquvchilarni bir xil va mavjud mezon asosida 
oshkoralikka asoslangan holda sinovdan oʼtkazishni taqozo etadi. Tashxis 

---

557 
jarayonida belgilangan har bir oʼquvchining reytingi koʼrgazmali, 
oshkoralik, qiyosiy xarakterga ega. Oshkoralik yoki koʼrsatmalilik bahoni 
eʼlon qilish va taxlil etishni talab etadi.
Baxo – bu oʼquvchiga boʼlgan talablar etaloni haqida fikr yuritish, 
pedagog obʼektivliliga baxo berish imkonini beruvchi moʼljal deb 
hisoblash mumkin. Ushbu tamoyilning zaruriy sharti – tashxis natijalarini 
qiziqqan insonlarga eʼlon qilish, muhokama va taxlilni oʼtkazish, shu 
asosda kamchiliklarni tugatishning kelajak rejalarini ishlab chiqishdan 
iborat. 
Buning uchun tekshirish tizimida quyidagi algoritmik birinchi boʼlib 
oʼquvchi bilim darajasini dastlabki aniqlash, oʼrganishdan iborat. Odatda 
bunday tekshirishdan kutilgan maqsad oʼquvchi bilim va koʼnikmalarida 
mavjud xatolarni aniqlash va keyingi bilim bosqichiga tayyorlashdan 
iborat. Ikkinchi navbatda bu har bir mavzuni oʼrganish jarayonidagi joriy 
tekshirishdir. Ushbu tekshirishni har bir darsda amalga oshirib borilsada, 
lekin oʼquvchi tomonidan oʼquv dasturidagi ayrim elementlarni 
oʼzlashtirishni tashxis qilish imkoniyatini beradi.
Joriy tekshirishning bosh vazifasi oʼrgatuvchi xarakterga ega. Bunday 
teshirishning shakl va metodlari materiallarni mazmuni, uning 
murakkablik darajasi, oʼrgatuvchilarning yoshi va tayyorgarlik darajasi 
oʼqitishning daraja yoki maqsadi aniq shart-sharoitlarga turlicha boʼlishi 
mumkin.
Uchinchi holatning oʼziga xosligi bilim, koʼnikmalarni qayta 
tekshirishdan iborat. 
Yangi materiallarni oʼrganib borib oʼquvchilar oldingi materiallarni 
takrorlaydilar.Qayta tekshirish bilimlarni mustaxkamlashga xizmat qiladi, 
lekin oʼquv jarayoni dinamikasini xarakterlash, oʼzlashtirishni 
mustahkamlash darajasini tashxis qilish imkoniyatini bermaydi.
Tizimda toʼrtinchi holat oʼquvchilar bilim va koʼnikmalarini butun bir 
boʼlim yoki oʼrganilayotgan kursni katta mavzulari boʼyicha davriy 
tekshirishdan iborat. Bunday tekshirishning maqsadi – oʼquv materialini 
tuzilishi elementlari oʼrtasidagi bogʼliqlikni tashxis etishdan iborat. Ushbu 
davriy tekshirishning vazifasi- sitsemalashtirish va umumlashtirishdan 
iborat. Ushbu davriy tekshirishning vazifasi sistemalashtirish va 
umumlashtirishdan iborat.