Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Тадқиқот методологияси (Research Methodology). 
Инсоннинг 
китоб билан ўзаро муносабати жараёнининг мураккаблиги 
тўғрисидаги фикр И.И.Зокиров томонидан янада яққол ифодаланган. 
“Китоб – улкан миқёсдаги ижтимоий фаолиятнинг маҳсули – деб 
ёзади у. – Инсоннинг китоб билан алоқаси кўп қиррали ва мураккаб.... 
Инсоннинг китоб билан мулоқотида онг ва онг остининг шундай 
чуқур қатламлари жалб этиладики, шундай мураккабликдаги алоқа ва 
боғлиқликлар юзага келадики, уларнинг таҳлили ҳамон фан 
томонидан ўрганилмаган” [3]
Китобга муҳаббат ва мустақил ўқишга қизиқишнинг моҳияти 
тўғрисидаги зиддиятли фикрларни қиёслашни эрта ва энг сўнгги 
тадқиқотларга мурожаат этиб давом эттириш ҳам мумкин, аммо улар 
китобни инсон ҳаётига киритиш муаммоси ўрганилаётганида барчаси 
қанчалик “осон” ва барчаси қанчалик “мураккаб” эканлиги 
тўғрисидаги хулоса учун мавжуд асосга ҳеч нима қўшимча қилмайди. 

---

501 
Албатта, педагогика инсонни (жумладан, болани) умуман тарбия 
предмети сифатида ўрганади, аммо унинг асосий мақсадини амалга 
оширишнинг имкониятлари ҳали етарли кузатилмаган: ҳар бир 
маълум вазиятда – фаолияти нафақат ўрганилиши, баҳоланиши, қайта 
ўзгартирилиши керак бўлган объектларга, балки ўзига ҳам ва ўзи 
кабилар билан оптимал мулоқотга йўналтирилган шахсни, 
индивидуалликни шакллантириш [4]. 
Ижтимоий субъект сифатида инсон хулқини тартибга солувчи, 
боланинг фаолияти бошқаришга имкон берувчи тузилма, механизм ва 
омилларни белгиловчи қонуниятлар кўпинча ҳамон педагогикадан
ташқарида – психология ва физиология, биофизика, биохимия ва 
хулқ-атвор генетикаси каби фанлар соҳасида қолмоқда ҳамда бу 
қатор ҳолларда педагогларни илмий далиллар ва исботларга эмас, 
балки болалар таълими ва тарбиясини эмпирик даражада, интуитив 
тахминларга таяниб қуришга мажбур этади. Бундан “бола-китоб-
жамият” муаммосини ўрганишдаги қўшимча қийинчиликларни 
туғдиради. 
Ўқувчиларда 
мустақил 
китобхонликни 
шакллантиришга 
бағишланган тадқиқотда китоб бизни “ижтимоий инсон”ни 
тарбиялаш ва ўз-ўзини тарбиялаш воситаси сифатида қизиқтиради, 
чунки у маълумотга эга китобхонга сўз санъати орқали психикаси ва 
инсонлар хулқининг нозик нюансларини очади ҳамда шу тариқа 
бошқа инсонлар ҳамда ўз-ўзининг ҳақиқий қадриятини англайди. 
Аммо мазкур қуролни эгаллаш учун, ўқувчи педагогнинг 
раҳбарлигида унинг мазкур сифатида ўрганиши, уни китобхонга 
айнан ўзи сингари китобхон билан танланган мулоқот қилиш чексиз 
тўсиқсиз имкониятини очувчи алоҳида фаолият объкти сифатида 
ўзлаштириши керак. Демак, етти ёшдаги бола – бу индивидуал шахс 
бўлганлиги сабабли, китобларни мулоқот воситаси сифатида 
ўрганиш, инсоният томонидан тарихий тараққиёт жараёнида 
тўпланган тажрибага эга бўлиш имконияти сифатида китобхонлик 
фаолиятини 
ўзлаштириш, 
мазкур 
фаолиятни 
интеллектуал 
қобилиятга айлантириш ва мулоқотнинг танловга асосланганлиги 
мақсадида китобга эҳтиёжни шакллантириш – буларнинг барчаси 
таълим билан белгиланган ва бизни қизиқтирувчи мустақил 
китобхонлик 
сифатини 
шакллантирувчи 
китобхонлик 
тайёргарлигининг поғоналаридир. Аммо улар бунинг якуний 
натижаларими ва агар уларнинг ташкилий компонентлари 
ҳисобланса, улар бир-бири билан қандай боғланган? 

---

502 
Мазкур саволларга жавоб бериш учун, биз маълумотли ёки 
малакали катта китобхонни тавсифловчи ва биз тадқиқотнинг мақсад 
ҳамда вазифаларидан келиб чиқиб андоза сифатида қабул қилишимиз 
ва тўғри деб ҳисоблашимиз мумкин бўлган китобхонлик фаолияти 
жараёнини моделлаштириш методига мурожаат этдик. 
Тўғри китобхонлик фаолияти моделини тасаввур қилиш ва 
таҳлил қилишдан аввал, биз моделлаштириш методи 60-йиллар 
бошланғич таълими педагогик муаммоларини ўрганиш учун бироз 
одатий бўлмаганлиги ҳолатида мураккаб жараёнлар ва ҳодисаларни 
тадқиқ этиш учун фанда (жумладан, табиатшуносликда) кўп 
йиллардан бери қўлланилишини таъкидлаб ўтамиз, шунинг учун ҳам 
замонавий 
тадқиқотчи 
турли 
моделлар 
мажмуига 
ва 
моделлаштиришнинг назарий-билишга оид ҳамда методологик 
функцияларини тушунтиришларига эга бўлади.