Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Mirziyoyev.Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik o’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz” o’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga 
kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy majlis palatalarining 
qo’shma majlisidagi nutq.T.”O’zbekiston” NMIU. 2016 y.14-bet 
2. Ushinskiy K.D. Тanlangan pedagogik asarlar . –Тoshkent,1959 
3.Boshlang’ich ta’lim konsepsiyasi. ”Boshlang’ich ta’lim” jurnali. 1996, 
N 6. 
4.Umumiy o’rta ta’limning Davlat ta’lim standartlari. Boshlang’ich ta’lim. 
“Ta’lim taraqqiyoti” jurnali, – Toshkеnt: “Sharq”,1999. 7–son.
 
 
 
БИОЛОГИК СУЮҚЛИКЛАРНИ ТУЗИЛМАСИНИ ЎРГАНИШ 
ВA ОРГАНИЗМДАГИ ПАЙДО БЎЛГАН КАСАЛЛИКЛАРНИ 
АНИҚЛАШ 

Тоштемирова Н. – АДУ, Умумий педагогика кафедраси 
ўқитувчиси; 
Тургунбоева Д. – АДУ, Кимё йўналиши талабаси;
 
Аннотация: 
ҳозирда қўлланилаётган кўпгина лаборатор усуллар 
организмдаги пайдо бўлган касалликларни аниқлашга яроқсиздир. 
Ушбу усуллар oрганизмда кечаётган патологик жараёнларни 
бошланғич 
клиник 
белгилари 
намоён 
бўлмаган 
(симптомсиз)босқичларида аниқлаш, касалликни кейинчалик келиб 
чиқиш эҳтимоллигини башоратлаш имкониятига тўлиқ эга эмас.
 
Калит сўзлар: 
биосубстрат, биокимёвий, иммунологик, 
морфологик, биофизик, pеактив, биологик суюқлик, организм 
гомеостази, сувли эритма
. 
Биологик суюқликларни морфологиясини ўрганиш тирик 
тизимни макон ва замондаги тузилмасини таҳлил этиш соҳасидаги 
янги йўналиш ҳисобланади. Нохужайравий тўқималар тузилмаси 
турли хил opган ва тизимлар, шунингдек бутун организм гомеостази 
тўғрисида улкан ва энг муҳим ташхисий маълумотлар берувчи 
қатламдан иборатдир.
Авваллари биологик суюқликларни тузилмасини «кўриш» 
мумкин эмас, чунки у жуда ҳаракатчан бўлиб, унинг моллекуляр 
таркиби доимо ўзгаришда бўлади деб ҳисоблашган. Биологик 

---

412 
суюқликлар тузилмаси бўйича ахборотларни олишнинг моҳияти, уни 
бир фаза ҳолатидан бошқасига, яъни суюқ ҳолатдан қаттиқ ҳолатга 
ўтказишдан иборат [1]. Натижада молекуляр даражадаги ташхисий 
ахборотни визуал таҳлил қилиш даражасига ўтказищга имкон беради, 
яъни ундан ҳар қандай даволаш-профилактика муассасалари 
амалиётида фойдаланиш мумкин бўлади [2].
Организмнинг суюқлик тизими таъсиротга ўта сезувчан бериб, 
унинг кўриш жараёнида қаттиқ фазага ўтиш босқичида 
шаклланадиган фация ансамбли тузилмасини маълум ўзгариши 
тарзида намоён бўлади [2].
Томчини кўришида турли хил физик ва физик-кимёвий 
жараёнлар, яъни гидродинамик жараёнларни ривожланиши, шу 
жумладан, термо ва концентрацион капилляр, масса ўзгариш 
жараёнлари, чизиқларни мустаҳкамланиши ва уч фазали чегарада 
кўчиши, томчи шаклини нотўғри кўриниши ва бошқалар содир 
бўлиб, пировард натижада ҳар хил тузилмалар шаклланади [3].
Буюм ойначасидаги сувли эритма томчисидаги сувнинг 
буғланиши суюқликнинг таркибига боғлиқ бўлиб, тиниқлашиш, гел 
ҳосил бўлиш, седиментация ва кристаллизация жараёнлари сифатида 
кечади. Мазкур жараёнлар фазо-вақт бўйича узвий тартибликка эга 
бўлади ва «ўз-ўзидан ҳосил бўлиш» тушунчасига мос келади. Буюм 
ойначасидаги кўриётган суюқлик томчиси суюқликнинг таркиби ва 
тузилмасига боғлиқ ҳолда ўзини таркиб топишидаги молекуляр 
чексиз турли-туман вариантлар динамикаси жараёнлари билан 
кечадиган ўз-ўзидан ҳосил бўлиши тизимининг табиий модели 
ҳисобланади. Эритманинг охирги физик-кимёвий параметрлари 
қуйидаги: 
коацервация, 
преципитация, 
седиментация, 
гел 
шаклланиши ва кристаллизаия каби кўп компонентли суюқликни 
кўриш жараёни билан бирга кечадиган жараёнлар динамикасига 
таъсир кўрсатади. Натижада томчининг физик хоссалари ўзгаради ва 
унинг кечиш динамикасини кузатиб қайд этиш мумкин бўлади. Бир 
хил ташқи шароитда ушбу динамикани фақат суюликнинг таркиби ва 
тузилмаси орқали аниқлаш мумкин [3].
Томчини буғланишида тузилмани пайдо бўлиш жараёни 
кузатилиши тиббий ташхислашда юқори даражадаги ишлаб 
чиқаришда доривор воситаларни тестлаш, полимер плёнкаларни 
ишлаб чикариш, нанотехнологиялар асосида ишлаб чиқаришдаги 
нанотузилмалар, микро ва нано-қамровли тузилмавий юзалар ишлаб 
чиқаришда ўта муҳимдир [4].

---

413 
Турли томчиларини буғланиши хил суюқликлар ва қуриш 
жараёнларини тадқиқ этиш кўплаб назарий ва экспериментал 
тадқиқотлар учун ўрганиш объекти ҳисоблансада, аммо бу борадаги 
кўпгина масалаларнинг ечими ҳали ҳам очиқлигича қолмоқда.
Меъёрда тартиб қонунияти мавжудлиги белгиланган бўлиб, 
фацияга маълум бир тузилма ўзининг сифат ва миқдорий 
параметрларига мос ҳолда фиксация бўлади. Патологик ҳолатда ушбу 
тартибни бузилиши кузатилади ва физиологик тузилмани 
шаклланишида биологик суюқлик имкониятини йўқолиши билан 
намоён бўлади. Натижада патология сифатида қараладиган янги 
белгиларга эга тузилма пайдо бўлади.
Кўплаб замонавий тадқиқотлар патоген омилнинг таъсири аввало 
оқсил ва бошқа органиқ тузилмаларни ўзгариши орқали намоён 
бўлишини тасдиқлаган. Молекуляр ўзгаришларнинг кўпайиб бориши 
билан улар субхужайравий ва хужайравий бузилишлар кўринишида 
акс этиб, мазкур ўзгаришлар тўқималарни микроскопик текшириш 
натижасида топила бошлайди. Патологик жараёнларнинг янада 
ривожланиши эса тўқима, орган тузилмаларида катта макроскопик 
ўзгаришларга олиб келиши мумкин.
Шуни таькидлаш жоизки, функционал бузилишлар макроскопик 
ўзгаришлар орқали содир бўлади. Чунки, ҳозирда клиник-лаборатор 
амалиётда тўқима ва организмларни молекуляр даражада тузилмавий 
баҳолаш усуллари мавжуд эмас ва ушбу aхборотни функционал 
тавсиф сифатида қаралмоқда. Бунинг натижасида функционал 
ўзгаришларни бирламчи деб баҳоланувчи нотуғри, ёлғон тасаввурлар 
пайдо бўлмоқда.
Худди физиклар ҳозирги пайтгача квантни унинг энергияси 
(тўлқини) орқали аниқлаш мумкинлиги каби, биологлар ҳам организм 
молекулалари тузилмалари ва уларнинг бузилишлари ҳақидаги 
ўзгаришларни фақат жамоавий функцияларини бузилиши бўйича 
содир бўлади, деган фикрга келишлари мумкин. Шунингдек, 
биотузилмаларни ўзгаришини молекуляр бузилишлар даражасида 
аниқлаш имконияти патологик жараёнларни содир бўлишидан олдин, 
яъни унинг клиник белгилари намоён бўлмаган даврларда аниқлаш 
буйича принципиал янги ёндашувга йўл очиб беради.