Замонавий таълим / современное образование 2016, 11 Абдуллаева Ш. А., Тошкент вилояти халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Педагогика, психология ва таълим менежменти»

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2016, 11
мувофиқ жараёнлар (ўқитиш, тарбиялаш, таъ-
лим бериш)ни ҳам, мақсадга номувофиқ жара-
ёнлар (шахс ва жамоанинг ўз ички табиати, 
атроф даги кишилар, нарсалар, табиат ҳодиса-
лари ва ҳоказоларнинг таъсири)ни ҳам ўз ичи-
га қамраб олади. «Шакллантириш» ва «тарбия-
лаш» тушунчаларини жиддий чегаралайдиган 
бўлсак, инсонни табиат ҳодисалари тарбиялай-
ди, деб бўлмайди. Инсонни фақат кишилар 
тарбиялайди, табиат ҳодисалари шахсни шакл-
лантириши мумкин, аммо уни тарбиялай ол-
майди. Шундай экан, ўрта махсус ва касб-ҳунар 
таълим муассасаларида таълим олаётган ўспи-
ринлар ижтимоий муносабатлар, шу жумладан, 
тарбия омили, ижтимоий ишлаб чиқариш, ма-
даний, илмий фаолият ва шахсий алоқалардан 
иборат ташқи омилларнинг таъсири натижаси-
да шаклланади.
15-17 ёшлиларга маънавий хислатлар, ахлоқ 
меъёрларнинг моҳиятига жиддий муносабатда 
бўлишни ўргатиш лозим. Улар ўзлари ҳам ай-
нан мана шу даврда ахлоқий категориялар 
мазмунини чуқур англай бошлайдилар. Ҳар 
қайси ахлоқий тушунчанинг нозиклиги ва кўп 
маънолилигини билишга ҳаракат қиладилар. 
Масалан, бурч, виждон, ғурур, қадр-қиммат, 
фахрланиш, масъулият, ор-номус каби тушун-
чаларни чуқур таҳлил қила оладилар. Лекин 
уларнинг барчаси ҳам бу ахлоқий тушунчалар-
ни яхши англайдилар, деб бўлмайди. Шунга 
кўра, тўғри ахлоқий қарашлар, тасаввурлар 
таркиб топиши учун адолатли турмуш тарзи-
нинг ўзи етарли, дейиш мумкин эмас ва бу бо-
рада педагоглар, ота-оналар, жамоатчилик хо-
тиржамликка йўл қўймаслиги, соғлом муҳит 
яратишлари, комил инсонни шакллантириш 
учун доимо изланишлари зарур.
Ўспирин хулқидаги нуқсонлар: ёлғончилик, 
сурбетлик, жанжалкашлик, агрессивлик каби 
иллатларни коррекциялаш учун қуйидагиларга 
риоя қилиш зарур:
– педагогик муаммонинг пайдо бўлиш са-
бабларини аниқлаш;