Замонавий таълим / современное образование 2016, 11 Абдуллаева Ш. А., Тошкент вилояти халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Педагогика, психология ва таълим менежменти»

Реабилитация
– бу бола шахсининг ҳуқуқи, 
ижтимоий-ҳуқуқий нуфузи, соғлиги, ўқишга 
лаёқатлилигини тиклашга қаратилган комплекс, 
2
Ғозиев Э. Ёш даврлари психологияси. – Т.: «Ўқитувчи», 
2009. -278-б.
3
Каримова В. Ижтимоий психология. – Т.: «Маънави-
ят», 2008. -188-б.
4
Абдуллаева Ш.А. Педагогик диагностика ва педагогик 
коррекция. – Т.: «Фан ва ахборот технологиялари», 2012. 
-266-б.
50
ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

---

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2016, 11
кўп даражали, босқичли ва динамик тизим. У 
профилактика ва коррекция сингари аспект-
ларни ўз ичига олади. Профилактика – бу реа-
билитация тизимидаги шахснинг ривожлани-
шидаги у ёки бу чекинишларни йўқотишга 
шарт-шароитлар яратишга қаратилган тадбир-
лардир. У кўпроқ ижтимоий муҳит билан боғ-
лиқдир»
1
. 
Реабилитация жараёнида ижтимоий таъ-
лимдан фойдаланиш муҳим аҳамият касб эта-
ди. Ижтимоий таълим (ҳамжамият орқали таъ-
лим бериш) – ташаббускор гуруҳлар, ҳамжа-
миятлар, жамоалар, одамларнинг ўзини-ўзи 
бош қарадиган уюшмалари, ҳаёти ва ихтиёрий 
фаолиятининг бир қисми сифатида мунтазам, 
узлуксиз таълимни ташкил этиш концепцияси 
ва амалиёти, тарбия социологиясидир.
Ўспиринлик шахс ривожланиш даврининг 
илк ва ўрта босқичлари 15-17, 18-19 ёш бўлиб 
ҳисобланади. Бу ёшдагиларнинг аксарияти ака-
демик лицей ва касб-ҳунар коллеж ўқувчилари 
ёки олий таълим муассасаларида 1-босқич та-
лабаси сифатида ижтимоий ҳаётда иштирок 
этишади. 
Ўспиринларга қаратилган ижтимоийлашти-
рилган таълим шахснинг жамиятда ўз ўрнини 
топишга, ўз имкониятларини чамалаб кўришга 
имкон беради. 
Ёшлар хулқ-атворини коррекциялашнинг 
бош мақсади сифатида асрлар давомида шахс-
нинг ҳар томонлама камолотга эришуви ғояси 
асос бўлади. Бу ғояни амалга ошириш учун 
қуйидагилар инобатга олиниши зарур:
– ёшларни ўз халқи ва Ватанига садоқатли 
қилиб тарбиялаш;
– ёшларда фалсафий дунёқараш, ўзини-ўзи 
идора ва назорат қилиш сифатларини шакл-
лантириш;
– ўз шахсий ҳаётига мақсадли ёндашув 
ҳиссини уйғотиш, уларга режа ва амал бирли-
гида ҳаракат қилишни ўргатиш;
– маданий, сиёсий, дунёвий ва диний би-
лимларни эгаллашга нисбатан талабларни 
шакл лантириш;
– ёшларнинг малакаларини ошириш, улар-
ни тобора бойитиш, эстетик тушунчаларини та-
комиллаштириш;
1
Абдуллаева Ш.А. Ўспиринларнинг тарбияланганлик 
даражасини диагностика қилиш ва хулқидаги нуқсон-
ларни бартараф этиш. Монография. – Т.: «Фан ва ахбо-
рот технологиялари», 2010. -157-б.
– ҳар бир йигит-қизнинг ижодий имконият-
ларини аниқлаб, уларни ривожлантириш;
– ёшлар ижодкорлиги, иқтидорини юзага 
чиқариш, хулқидаги нуқсон ларни бартараф 
этиш;
– инсонпарварлик меъёрларига мос хислат-
ларни шакллантириш, қонуний жамоа ахлоқи 
ва турмуш қоидаларига ҳурмат билан қарашни 
тарбиялаш, шахснинг ноёб қирраларини бел-
гиловчи фуқаролик ва ижтимоий масъулият 
ҳисларини ривожлантириш;
– ўзи яшаётган мамлакатнинг равнақи, ин-
соният тараққиётини барқарор сақлаб қолиш 
йўлида ғамхўрлик қилишга ўргатиш;
– ўз халқи, давлатига, унинг ҳимояси учун 
ҳамиша шай бўлишни шакллантириш;
– меҳнатга ижодий муносабатни тарбиялаш, 
соғлом турмуш тарзи учун интилиш каби хис-
латларни ўстириш;
– ахлоқий фазилатларни (меҳрибонлик, 
шафқатлилик, адолатпарварлик ва бошқаларни) 
такомиллаштириш. 
Педагогик коррекцияда ўқитувчи ёш давр-
ларининг ўзига хос хусусиятларининг қайси 
жиҳатларига алоҳида эътиборини қаратиши 
керак, қандай профилактик, реабилитацион 
методлар ва методикалардан фойдаланиш ке-
раклигини аниқ тасаввур қилиши лозим.
Тарбияси «қийин»ларни педагогик диагнос-
тика қилишда ишонтириш, рағбатлантириш, 
бўйсундириш, кинолавҳалар, «сунъий қийин-
лаш тирилган ҳолатни яратиш» сингари метод-
лардан фойдаланилади.
Диагностикада зарур қоидаларга риоя қи-
лин са, у ҳолда ўспиринларда муайян кечинма-
ларнинг ташқи ифодаси тез кўринади. 
Диагностикада девиант хулқли ўспирин-
ларнинг салбий хатти-ҳаракатининг сабабини 
аниқлаш усулларидан яна бири сюжетли фото-
сурат ва расмлар билан тажриба ўтка зишдир. 
Бунинг маъноси ва мақсади ёшларнинг хатти-
ҳаракатларини келтириб чиқара диган қандай 
мотивлар мавжудлигини, шунингдек, улар 
қайси таъсирларга осонроқ бе рилишини аниқ-
лашдир.
Шахсни шакллантириш – унинг ўсиши, янги 
хусусият ва фазилатларга эга бўлиши жараёни-
дир. «Шакллантириш» тушунчаси «тарбиялаш» 
тушунчасига нисбатан кенгроқ бўлиб, у шахс 
ва жамоанинг таркиб топишига таъсир кўрсата-
диган ҳамма нарсани, шу жумладан, мақсадга 
51
ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

---