Замонавий таълим / современное образование 016, Пулатова Д. Т., Тошкент вилояти халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, бошланғич ва махсус таълим»

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2016, 3
тив бўлиб хизмат қилади. Ўқувчилар ўқитувчи 
томонидан берилган тайёр маълумотлар асо-
сидаги ўз қарашларини ишончли асослашга 
ҳаракат қилишади ва бошқа қарорлар ҳам 
бўлиши мумкинлигини тан олишади, лекин 
ўзлари танлаган қарор бошқаларникига нис-
батан энг мантиқий ва оқилона эканлигини 
исботлашга ҳаракат қилишади.
Бу ўринда бошланғич синф ўқитувчилари 
амалий тажрибаларда синалган, ижтимоий 
вазиятлар ечимини ўз ичига қамраб олган 
матнлар ўқувчиларда уларни ўрганишга мо-
тивация ҳосил қилишда зўр туртки бўлишини 
олдиндан билишлари керак. Бундай матнлар 
ўқувчиларда қизиқиш уйғотади, зарур савол-
лар туғилишига олиб келади, шунингдек, би-
лимларни эгаллашлари учун сабабларни ву-
жудга келтиради. Бошланғич синф ўқувчилари 
тафаккурининг олий поғонаси бўлган рефлек-
сияга замин яратилади. Уларда билиш фао-
лиятининг англаш, идрок этиш, мушоҳада 
қилиш кўникмалари босқичма-босқич ри-
вожлантирилади.
«Атрофимиздаги олам» ва «Табиатшунос-
лик» дарсларини замон талабларига жавоб 
берадиган ҳолда ўқитишда «саҳналашти-
рилган», «ўйин-мусобақа», «теcт-синови», 
«саёҳат», «ким ошди савдоси» ва бошқа шакл-
лардаги дарслардан фойдаланиш самарали 
натижа беради
1
.
Бундай дарслар ўқувчиларни фаоллашти-
риш, фикрлаш ҳамда амалий фаолиятга ун-
дайди. Тайёр билимларни ўқитувчи баён 
қилиши, ўқувчилар эса эслаб қолиши билан 
чекланиладиган дарс ўрнига ўқувчиларни 
фаоллик кўрсатиш ва эркин фикрлаш, 
муҳокама, мунозара, ҳамкорликда ишлаш 
орқали ўзлаштиришга йўналтирилади. Бу та-
лабларга жавоб берадиган замонавий дарс 
ўтиш усулларининг ўзига хос асосий хусусият-
лари қуйидагилар:
– 
мавзуни муҳокама қилиш;
– 
эркин фикрлаш;
– 
ҳамкорликда ишлаш;
– 
якка тартибда ишлаш;
1
Юлдашев Ж.Г., Усмонов С. Замонавий педагогик 
технологияларни амалиётга жорий қилиш. – Т.: «Фан ва 
технология», 2008 й. -56-б.
– 
жуфт бўлиб ишлаш;
– 
кичик гуруҳларда ишлаш;
– 
давра суҳбатлари, баҳс-мунозаралар;
– 
роллар ижро этиш;
– 
муаммоларни биргаликда ҳал этиш учун 
фикрлаш ва бошқалар
2
.
Давлат таълим стандартларида табиатни 
ўрганишга алоҳида эътибор қаратилган. 
1-синфдан 4-синфгача табиатга доир бош лан-
ғич тушунчалар берилади. Хусусан, ҳозирги 
экологик муаммолар давлат сиёсати даража-
сига кўтарилган бир вақтда табиат муҳофазаси 
ва экология масалаларига доир тушунчалар-
ни ўқувчилар онгига сингдириш, ёшларни 
экологик маданиятли қилиб тарбиялаш муҳим 
вазифалардан бирига айланди. Шундай экан, 
экологик тушунчаларни ўргатишнинг узвий-
лигига алоҳида эътибор бериш жуда муҳим-
дир.
Бошланғич таълимда «Табиатшунослик» 
фани учун ҳафтада бир соатдан вақт ажратил-
ган бўлиб, ундан ўқитувчи самарали фойда-
ланиши зарур.
Такомиллаштирилган стандартлар ва янги 
ўқув дастурлари бошланғич синфлардан бош-
лаб ўқувчиларнинг эркин фикр юритиш 
орқали мулоқотга кириша олиш қобилиятини 
шакллантириш, сўз бойлигини ошириш, ўқиш 
техникасини яхши эгаллаш, чиройли ва са-
водли ёзиш кўникмаларини ҳосил қилиш, 
нутқ маданиятини юксалтиришга эътибор 
қара тишни тақозо этмоқда.
Бошланғич таълимга инновацион техноло-
гияларни жорий этиш орқали табиатшунос-
лик дарсларида ўқувчилар фаоллигини оши-
риш қуйидаги мақсадларга хизмат қилади:
● давлат таълим стандартлари талаблари-
нинг тўлиқ бажарилишини таъминлаш, шу 
билан бирга ўқувчиларга бу стандартларга 
нисбатан қўшимча билимлар бериш имко-
нияти ҳам яратилади;
● таълим жараёнида ўқувчиларнинг эркин 
равишда ўз фикрларини баён қилишлари, 
баҳс-мунозараларда иштирок этишлари ор-
қали уларда мустақил эркин фикрлаш кўник-
малари ҳосил қилинади;
2
Ўша жойда.
31
ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

---