|
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2015, 8
Кузатишларимиздан
1
маълум бўлишича,
кўпинча ўқувчилардаги тарбия бузилиши
оила даги ва таълим тизимидаги педагогик
қаровсизлик натижасида юзага келади. Педа-
гогик қаровсизлик қуйидаги даражаларда тав-
сифланади:
1. Паст. Хатти-ҳаракат, хулқ-атвордаги бе-
қа рорлик. Ўз «мен»ига ортиқча баҳо бериш.
Асосан ёшига хос бўлган характер белгилар-
нинг устунлик қилиши.
2. Ўрта. Катталар ва тенгқурлари билан
алоқанинг бузилиши. Ўқиш ва меҳнатга қизиқ-
маслик, низоларнинг эгоистик йўналишга асосла-
ниши. Педагогик таъсир чоралари тўғри қабул
қилинади, лекин унга амал қилмайдилар.
3. Юқори. Салбий характер хусусиятлари
яққол намоён бўлади. Ҳуқуқбузарлик ошкора
қилинади. Катталар билан ўзаро муносабатда
тажовузкор бўлади. Ўзлари тўғри деб қабул
қилган «ахлоқ»ларини оқлашга уринадилар.
Улар ҳуқуқбузарлик чегараларини тушуниб
етмайдилар.
4. Криминал. Вояга етмаган ҳуқуқбузарлар
бўлиб, уларнинг хулқ-атворини бошқариб
бўлмайди. Бундайлар ҳар қандай тарбия во-
ситаларига қаршилик кўрсатадилар. Хатти-
ҳаракатларида тажовузкорлик кўпроқ учрайди.
Улар ўзларининг ҳуқуқбузарлик мотивларини
ўзлари белгилаган «ахлоқий меъёр»лар билан
ўлчайдилар, натижада жиноятга қўл урадилар.
Кузатишлардан
2
маълум бўлишича, оила-
даги носоғлом муҳит, ота-оналарнинг тез-тез
1
Умаров Б.М. Хулқ бузилишининг келиб чиқишида
оила муҳити. // «Халқ таълими» журнали. Т., 2001, 3-сон.
-26-28-б; Умаров Б.М. Неблагополучная семейная мик-
росреда как фактор возникновения отклоняющегося
поведения несовершеннолетних детей и подростков. //
Российский научный журнал «Федерация», Москва, 2008,
№ 8(51). -С. 56-58; Умаров Б.М. Болалар ва ўсмирларда
хулқ оғиши келиб чиқишининг ижтимоий-психологик са-
баблари. // Психология» журнали, Бухоро, 2011, 4-сон.
-30-34-б.
2
Умаров Б.М. Тарбия маромида бўлса, бола хулқи эзгу
бўлади. // «Соғлом авлод» журнали, Т., 2008, 6-сон. -26-
28-б; Умаров Б.М. Оилавий тарбиядаги нуқсонлар – бо-
лалар ва ўсмирларда хулқ оғишини келтириб чиқарувчи
омил сифатида. // «Соғлом оила – соғлом жамият асо-
си» мавзусидаги халқаро илмий-амалий конференция
материаллари. Тошкент, 2012. -179-184-б; Умаров Б.М.
Тарбияси оғир болалар келиб чиқишининг ижтимоий-
психологик сабаблари. // «Педагогик таълим» журнали,
Т., 2011, 2-сон. -24-27- б.
жанжаллашиб туриши, ўзаро оилавий низо-
лар ва ота-оналар хулқидаги салбий иллатлар
ҳам болалар ва ўсмирларда хулқ оғиши ва
тарбия бузилишининг келиб чиқишига таъсир
кўрсатади.
Маълумки, оиладаги низолар болалар ва
ўсмирларни оиладан бездиради. Ота-она ва
оиланинг бошқа азоларига нисбатан ишонч
ҳиссининг йўқолишига олиб келади. Ўзаро
ишончнинг йўқолиши эса ота-онанинг тарбия-
вий таъсирчанлик даражасини тушириб юбо-
ради. Ота-онанинг тарбиявий таъсир даражаси
пасайиши ўз навбатида ўсмирда ўзи хоҳлаган
хатти-ҳаракатларни амалга оширишга йўл
очиб беради. Натижада тарбиявий таъсирсиз,
назоратсиз қолган ўсмирда аста-секинлик би-
лан хулқ-атвор ўзгариши келиб чиқади.
Оилавий муносабатлардаги носоғломлик
болалар ва ўсмирларнинг шахс сифатида
шакл ланишига ҳам салбий таъсир кўрсатиб,
хулқ-атворда салбий ўзгаришларни келтириб
чиқаради. Демак айтиш мумкинки, тарбияси
оғир ўсмирларнинг келиб чиқишида оиладаги
носоғлом муҳит асосий омил сифатида намоён
бўлади.
Оилада тез-тез бўлиб турадиган жанжаллар,
ота-оналарнинг келишмовчиликлари, ўсмир-
ларнинг жисмоний жазоланиши табиий ра-
вишда улар хулқида ўзгаришларни келтириб
чиқаради. Бундай муҳитда тарбияланган бола-
лар ва ўсмирлар хулқида қўзғалувчанлик, аса-
бийлик, ўзини тута олмаслик, баджаҳллик, бо-
ридан қаноатланмаслик, душманлик, қўрқув,
ишончнинг йўқолиши, ёлғизликни хуш кўрув-
чанлик, беғамлик каби хусусиятлар кўзга таш-
ланади. Бу сифатларнинг ҳар бири бола психик
ва шахс хусусиятларининг ҳамда иродавий си-
фатларининг шаклланишига ва ақлий тарақ-
қиётига салбий таъсир кўрсатади.
Тадқиқотимиз натижаларидан
3
маълум бў-
ли шича, болалар ва ўсмирларнинг зарарли
одатларга берилишлари, хусусан спиртли
ичим ликка ружу қўйиши, гиёҳвандлик ва та-
маки маҳсулотларини истеъмол қилиш ҳолати
3
Умаров Б.М. «Ўзбекистонда вояга етмаганлар жиноят-
чилигининг ижтимоий-психологик муаммолари» мавзу-
сидаги докторлик диссертацияси. – Т., 2009.
19
ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ
Do'stlaringiz bilan baham: |
