Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat univyersiteti

II.2 Yozyovon toponimining tabiiy sharoiti bilan bog’liq jihatlari 

Yozyovon  -Farg‘ona  viloyatidagi  tuman  va  tuman  markazi  xamda  Markaziy 

Farg‘onadagi cho‘l nomi. Bu nom xalk etimologiyasida «yozi yomon, issik» deb 

izoxdanadi. Aslida esa bu toponim tarkibidagi xar ikkala so‘z «yoz» xam «yovon» 

xam «cho‘l, dala, tekislik» demakdir. Toponimning xalq orasidagi izoxlari joyning 

tashqi ko‘rinishi asosida vujudga kelgan. Bu nomning yoz (fasli) so‘zi bilan aloqasi 

yo‘q.  Yoz  yoki  yozi  M.Qoshg‘ariyning  yozishicha,  «bo‘shliq,  ochiqlik,  cho‘l, 

yovon «dasht, tekislik» degan ma’noni bildiradi. Xorazm shevalarida «yovon»xozir 

xam «qishloq, shaxardan uzoq joy» ma’nosida qo‘llaniladi. Shunday qilib, qishloq 

nomi  cho‘l  nomi  asosida,  vujudga  kelgan.  (Do‘simov.,  1977;  Korayev.,  1970  ; 

Oxunov., 1989). 

Yordon-  Farg‘ona  tumanidagi  qishloq  nomi.  Yor  so‘zi  “jar”  ma’nosini 

viloyatining  O‘zbekistan  tumanidagi  Otsyozi,  Sariyozi  nomli  oykonimlarini  misol 

qilish mumkin. Okyozi-ok cho‘l, ok dasht saryozi -sarik dasht, sarik cho‘l ma’nosini 

bildiradi.  Markaziy  Farg‘onada  joylashgan  Yozyovon  tumanining  nomi  yozi  va 

yobon so‘zlaridan tuzilgan. Bundagi yobon so‘zi xam cho‘l degan ma’noni beradi. 

Kelib chiqishiga ko‘ra, Yoziyovon tarzida shakllangan bu nomda vaqt o‘tish bilan 

turli fonetik o‘zgarishlar bo‘lgan, dastlab i tovushi tushib qolgan so‘ng b tovushi v 

tovushi  bilan  almashib  Yozyovon  shaklini  olgan.  Yozyovon  aynan  cho‘l, 

cho‘libiyobon, tekis cho‘l demakdir. 

Yob  (yop),  yap  -  Xorazmda  o‘rta  va  kichik  kanallar,  ba'zan  ariqlar  yop 

deyiladi;  V.V.  Radlov  yop  so‘ziga  «qazilgan  ariq»  deb  izoh  bergan.  V.V. 

Bartold  bu  atamani  xivaliklar  va  turkmanlardan  boshqalar  bilmasalar  kerak 

deb  taxmin  qilgan.  Lekin  bu  so‘z  boshqa  yerlarda  ham  uchraydi.  Masalan, 

g‘arbiy  Qozog‘istonda,  Qoraqalpog‘istonda  jab,  jap  deyishadi.  Toponimist 

E.M.  Murzayev  ma'lumotlariga  ko‘ra  Tojikistonda  ba'zan  daryo  yob  deb 

ataladi.  Yob  (yop)  elementidan  tuzilgan  toponimlar  O‘zbekistonda  ko‘p: 

---

Bo‘zyob,  Kaltaminoryob,  Oltiyob,  Otayob,  Polvonyob,  Sakkizyob, 

Saribiyyob,  Xonyob,  Yangi-yob  va  b.;  Turkmanistonda:  Oqyop,  Qorayop, 

Qodiryop,  Ajiyop,  Amudaryo  deltasidagi  kanallar  -  Qorayob,  Permetyob, 

Chermenyob  va  b.  E.M.Murzayev  yob  atamasini  ob  so‘zidan  kelib  chiqqan 

deydi.Yobon,  yovon  -  dasht,  dala,  sayxonlik.  Yoboni  «sahroyi”,  «dala-chi», 

«yovvoyi»  degani.  Ko‘proq  yovon  shaklida  toponimlar  hosil  qilgan:  

Yezyovon  (O‘zbekiston),      Yovon,    Yovonsuv,    Yovonuru,    Yovon-dashti 

(Tojikiston).  Zarafshon  daryosi  vodiysida  (Samarqand  viloyati)  dashtda 

bunyod bo‘lgan qishloq yovon deyilgan.