Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat univyersiteti

Hayvonot  dunyosi.  Tumanda  eng  ko‘p  uchraydigan  hayvon  turlaridan 

kalamush,  qo‘shoyoq,  ko‘rsichqon,  dala  sichqoni,  ilonlarning  bir  necha  turlari, 

kaltakesaklar  tulki,  bo‘ri,  chiyabo‘ri  yashaydi.  Qushlardan  esa  chumchuq, 

so‘fito‘rg‘ay, to‘qay hayvonlaridan g‘oz, loyxo‘rak, o‘rdak, qirg‘ovullar tarqalgan. 

“Qizil  kitob”  ga  kiritilgan  astragal,  Farg‘ona  chipor  kaltakesagi,  shtraux 

qurbaqaboshi uchraydi.  

 Alisher  Navoiyning  “Lison  uttayr”  dostonida:  “Bazmi  gar  shaqr  o‘lsa  gar 

yoziyobon”,  misralarining  kelishini  hozirgi  “Yozyovon”  atamasiga  aloqasi  yo‘q, 

binobarin  gap  manzilgoh  haqida  borgan  emas,  deb  kelinardi.  Keyingi 

tadqiqotlarimiz bu tasavvurga bir oz oydinlik kiritadi, deb o‘ylaymiz. 

Navoiy  o‘zining  “Majolisunnafons”  (Nafis  majlislar)  asarida  o‘z  zamondoshi 

bo‘lgan Yaqiniy haqida muxtasar ma’lumot beradi. Yaqiniy XV asrning iste’dodli 

ijodkorlaridan  biri  bo‘lib,  muroza  ra...  jayriga  asos  solganlardan.  Bizgacha  uning 

nasrda  yozilgan  “O‘q,  va  yoy”  munozarasi  yetib  kelgan.  Bu  asarning  yagona 

---

qo‘lyozmasi  Britaniya  muzeyida  saqlanadi.  Shu  asarda:  “Ey,  xokiyi  xoksor,  nega 

o‘zingni ranj tutarsen, ey g‘ayratsiz, bir boshoq uchun har butaning tubinda o‘sha 

chinlardek tufroqqa botib, xirmoningni yelga berursen. Base, pahlavonlar qoshida 

mening  evimdin  qochib,  yoziyobonda  boshingga  tufroq  sovurur  sen...  ”  kabi 

misralarni o‘qib, ochig‘i o‘ylanib qoldik. Nahotki bir zamonda yashagan ikki ijodkor 

baravariga  shu  so‘zni  ishlatishi  tasodifiy  bo‘lsa?  Bundan  tashqari  adabiyotshunos 

olim  A.Hayitmetovning  “Matnshunoslik  muammolari”  (“Sharq  yulduzi”  jurnali, 

1982  yil,  3son)  maqolasida  “Lison  ut-tayr”dagi  “yoziyabon”  so‘zi  asl  nusxada 

“yoziyobon” shaklida bo‘lib, keyinchalik uni kirill yozuviga olishda o‘zgarganligini 

isbotlab  berib,  bu  so‘zni  hozirgi  “Yozyovon”  atamasiga  yanada  yaqinlashtirib 

qo‘ydi. Lekin XV asrga oid yozma yodgorliklar, tarixiy manbalardagi manzilgohlar 

o‘rganilgan ilmiy ishlar bilan bog‘liq barcha izlanishlarimiz natijasiz tugadi. Shunga 

qaramay  yuqoridagi  har  ikkala  manba  “Yozyovon”  so‘zining  kelib  chiqishini 

aniqlashimizda katta yordam berdi, albatta. O‘zbekiston FA 1953 Yilda nashr etgan