Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat univyersiteti

Yozyovon  -  bu  atamaning  har  ikki  elementi,  ya'ni  yoz  ham,  yovon  ham 

«cho'l»,  «dala»,  «tekislik»  degan  ma'noni  bildiradi.  Mazkur  atama  yaxlit  holda 

Markaziy  Farg‘onadagi  Yozyovon  toponimini  hosil  qilgan.  Bu  nomning  kelib 

chiqishi haqida ilgarilari bu yerga Isfayram-soydan kelgan suv yetishmas ekan, 

xalq  quduqlardan  suv  ichgan  yoki  Marg‘ilonliklar  Yozyovonga  qovun-

tarvuzlar  ekib,  kapa  tikib  dalaga  ko’chib  chiqishar  ekan,  degan  turli  izohlar 

bor. Yozyovon, ya'ni «Yozlik ayvon» ana shundan qolgan deyishadi. Yozyovon 

— «Yozi yomon (ya'ni issiq)  degan izoh to‘g‘ri emas; q. Yobon va Yozi. 

Yozi  -  dasht,  tekislik,  dala;  qadimgi  turkiy  tilda  ham  shu  ma'noni  anglatadi. 

Oltoy  tilida  azi,  xakas  tilida  chazi  shaklida  talaffuz  qilinadi.  «Yoyilmoq», 

«yastanib  yotmoq»,  «cho‘zilib  yotmoq  ma'nosidagi  yoz  (yoy)  fe'lidan  kelib 

chiqqan  bo‘lishi  kerak.  O‘zbekistonda  Yoz-yovon,  Ozarbayjonda  Qorayoz 

tekisligi, Agujayozi, Gilyozi, Oltoyda Sur-yazi toponimlari shu so‘zdan yasalgan. 

Yoz shakli ham bor (bir ma'nosi «yaylov). 

Bu  so‘zning  jaziq,  ya'ni  «yoyiq»,  «yastangan»,  «keng  yoyilgan*  shakli 

qayd  qilingan.  Qozog‘istonda  Oqjaziq  «Oq  sayxonlik*  degan  toponim  bor. 

Rossiya  hududidagi  Ural  daryosining  turkiy  nomi  —  Yoyiq  «keng  yoyilib 

oqadigan (daryo)» demakdir. Qadimgi yunon geograflari asarlarida uchraydigan 

---

Daiks  (Yoyiq)  daryosi  nomini  akademik  V.V.  Bartold  «yozma  yodgorliklarda 

qayd  qilingan  birinchi  turkiy  so'z»  degan  edi.  «Taypoq»,  «chuqur  emas» 

ma'nosidagi yassi sifati ham O‘sha yozi so‘zidan kelib chiqqan degan fikr bor. 

Yoyilma  —  daryo-soylar,  sel  soylari  tog‘-adirlardan  tekislikka  oqib  chiqqan 

joylarda oqiziq jinslar cho‘kib hosil bo'lgan qabariq qiya  tekislik, oqar suvlar 

yoyilib oqadigan yer. Uchko‘prik, Rishton, Farg‘ona, Bekobod, Parkent, Jizzax 

tumanlarida Yoyilma qishloqlari bor. Yana q. Jayilma. 

Yom  -  bekat,  pochta  stansiyasi.  Klassik  mo‘g‘ul  yozma  tilida,  shuningdek, 

hozirgi mog‘ul  tili shevalarida yom so‘zi jam, zam, yam shakllarida uchraydi va 

«yo'l*  degan  ma'noni  anglatadi.  Mo‘g‘ullar  imperiyasi  davrida  esa  «pochta 

stansiyasi», «bekat» degan ma'noni bildirgan.  Yom so‘zi 

yoqut, rus, turk, mo‘g‘ul, xitoy, anamit, tibet kabi ko‘plab xalqlarning tillarida 

turli  fonetik  shakllarda  uchraydi  >  hamma  xalqlarda  deyarli  bir  ma'noda 

keladi.Yom so‘zi mo‘g‘ullarda XIII asrga kelib paydo bo‘lgan va turkiy  tillarga 

o‘tib,  mo‘g‘ullar  hukmronligi  davrida  O‘rta  Osiyoda  keng  tarqalgan  va 

Usmoniy  turklarga  yetib  borgan.  L.Z.  Budagovning  «Turkcha  tatarcha 

shevalarning qiyosiy lug‘ati»da shunday izohlanadi: «Yom  chopar minadigan 

ot», yomchi - chopar (ruschasi yamshik sovi shundan kelib chiqqan). V.V. 

Radlov  «Turkiy  shevalar  lug‘ati  tajrimasi»:  «Yom:  1)  (uyg‘urcha,  pochta 

stansiyasi;  2)  (usmoniy  turkcha.  chig‘atoycha)  «pochta  otlari».  Elchi  va 

choparning  bir  bekatdan  ikkinchi  bekatga  almashtirib,  minib  ketadigan  otlari 

saqlanadigan  joy  yemxona  deyilgan.  Ruslarga  yam  atamasi  turkiy  tillardan 

Oltin  o‘rda  orqali  o‘tgan».Yomlar  chingiziylar  davrida  qurila  boshlagan.  Yom 

qurishga  Chingizxonning  kichik  o‘g‘li  Ugedey  ayniqsa  katta  ahamiyat  bergan. 

Masalan,  Qoraqrum  shahridan  Xitoyga  boradigan  yo‘lda  har  5  farsangda 

(taxminan 30 chaqirimda) bittadan hammasi bo‘lib 37 yom qurilgan, har bekatda 

---

100  kishi  xizmat  qilgan.  Har  kuni  shu  yo‘ldan  500  arava  oziq-ovqat  keltirilib 

omborlarga to‘kilar edi.