Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova



Download 12,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/343
Sana31.12.2021
Hajmi12,64 Mb.
#270960
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   343
Bog'liq
Rivojlantirish psixologiyasi Pedagogik psixologiya Nishanova Z T

A lb e r t  B a n d u ra

143


tuvchilarning xulq-atvor strategiyasiga ta’sir kolsatuvchi bir qator 

omillarni aniqlash imkonini berdi.

Qollab-quvvatlash taqlid qilish asosida yuzaga kelgan xulq-at- 

vorni  saqlash  uchun  zarur.  0 ‘tmishdagi  xulq-atvorni  bevosita 

tashqi  qollab-quvvatlash  qo‘zg‘atuvchi  va  axborot  funksiyasini 

bajaradi.  A.Bandura  bilvosita  qollab-quvvatlash,  ya’ni  model- 

ni  rag‘batlantirishni  kuzatish  va  o‘z-o‘zini  qollab-quvvatlash- 

ning  o‘z  xulq-atvorini  ijobiy  baholash  xuddi  shunday  ahami­

yatini  e’tirof etgan.  Shunday  qilib,  Skinner talqini bo‘yicha  agar 

radikal  keskin,  qat’iy  bixeviorizm,  xulq-atvor  stimullar  termini 

va qollab-quvvatlovchi oqibatlar orqali tushuntirilishini tasdiqla- 

sa,  A.Bandura  nuqtayi nazarida  esa xulq-atvorning tashqi  holatli 

omillarning  o‘zaro  determinizmida,  masalan,  rag‘batlantirish va 

jazolash  va  ichki  kognitiv  ketish,  ong,  idrok  qilish,  qabul  qilish 

haqida gapirish lozim.

Modelni  kuzatish  qaysi  xulq-atvor  to‘g‘ri  va  u  qanday  oqi- 

batlarga  olib  kelishi  mumkinligi  haqida  xulosa  qilish  imkonini 

beradi,  biroq  ko‘plab  murakkab  xulq-atvor  aktlariga  o‘rgatishni 

tushuntirish  uchun  velosipedda  yurish,  xirurgik  operatsiyalarni 

bajarish  imitatsiya,  taqlid  qilish,  o‘xshatish  mexanizmi  yetarli 

emas. A.Bandura faqatgina kuzatuv orqali yangi xulq-atvor aktiga 

olganish  mumkin  emasligi  haqidagi  qarshilikni  e’tirozni  hisob­

ga  olgan.  0 ‘zining  ijtimoiy  o‘rgatish  nazariyasi  nomli  asarida  u

S-R  chizmasiga  qanday  qilib  modelning  taqlidi  subyektda  yangi 

xulq-atvor aktini shakllanishiga olib kelishini tushuntirish uchun 

zarur bolgan 4 oraliq jarayonni kiritgan kuzatish orqali o‘rgatish 

komponentlari  diqqat jarayonlari,  saqlab  qolish,  harakat  ijrosi va 

motivatsiya  quyidagilar bilan  aniqlanadi:

—  modelga  diqqatni qaratish va tushunish anglash quyidagilar 

bilan aniqlanadi;

—  model  xususiyatlari  ijtimoiy  xarakteristika,  obro‘-e’tibor- 

ning namoyon bolishi,  kompetentlik,  shaxsiy jozibadorlik;

—  harakat  namunasining  xarakteristikalari  funksional  amaliy 

ahamiyati,  yangiligi,  zaruriyati;



144


— 

avvalgi  qollab-quvvatlash  bilan  bogliq  bolgan  kuzatuv- 

chining  o‘zini  sensor  qobiliyati perseptiv ustanovkasi va  motivat- 

siyalari.

2. Modelning eslab qolib, saqlab qo‘yishi kognitiv tashkil etish, 

obrazli va verbal kodlashtirish yordamida amalga oshiriladi.

3.  Motorli reproduktiv jarayonlar xotirada ramziy kodlashtiril- 

gan  ma’lumotlarni,  muvofiq  bolgan  harakatlarga,  real  xulq-at- 

vorga  olkazishni  amalga  oshiradi.  Ushbu  aniq  muvozanatlash- 

gan  harakatlarga  o‘rganish  mumkin va  zarur jismoniy  qobiliyati, 

teskari  aloqa aniqligi  inobatga olinadi.

4.  Motivatsion  jarayonlar  qollab-quvvatlashni  o‘zgarish  xa- 

rakteri bilan bogliq bolgan kuzatishdan real xulq-atvorda model 

ijrosiga olish sodir bolishini aniqlaydi,  tashqi bilvosita o‘z-o‘zini 

qollab - quvvatlash.

A.Bandura  ijtimoiy  kognitiv  o‘rgatishni  murakkablik  daraja­

si bo‘yicha bir qancha turli ko‘rinishlarini tavsiflagan  modelning 

oddiy taqlidi,  imitatsiya,  o'xshatish,  nusxa  olish,  ma’lum bir ha- 

rakatlarning  olkazilishini,  uzatilishini ta’minlaydi.  Shirinlik bi­

lan mehmon qilish, ko‘rishganda salomlashmoq, mavhum model- 

lashtirish  orqali  kuzatuvchi  o‘zining  aniq  namunalar  doirasidan 

chetga  chiquvchi xulq-atvorini tartibga  soladi.

Mavhum  abstrakt  modellashtirish  ongli  tafakkurga  asoslana- 

di,  qachonki  kuzatuvchi  tashqi  turli  reaksiyalardan  umumiy qir- 

ralarni  ajratib  olib,  tamoyillarni  aniqlaganda  qoidalarni  shakl- 

lantiradi.  Bunday  tarzda  xulq-atvor  nutqning  ma’lum  bir  uslubi 

tuzilishi  mumkin  mehribon,  xayrixoh,  muloqotchan  yoki  qay- 

sar,  agressiv,  berahm  inson  bolish  ijtimoiy  o‘rgatishni  birmun­

cha  darajada  murakkab  ko‘rinishi  kreativ  ijodiy  modellashtirish 

ta’sirning  turli  manbalarini  innovatsion  sintezi  natijasi  sifatida 

ijod  elementlarini  qamrab  oladi.  1980-yillar o‘rtalaridan boshlab 

A.Bandura ko‘p  e’tiborini  aynan  rivojlanishning ichki  omillariga 

qaratadi,  o‘z-o‘zini baholash,  nazorat  qilish,  muvaffaqiyat garchi 

modellashtirish  uning  ishlarini  muhim  mavzusi  bolib  qolishda 

davom  etsa-da,  u  shaxs  shakllanishi  va  o‘zgarishini  tushuntirish

145



uchun  shaxs  mahsuldorligining  kognitiv  mexanizmini  taklif qil- 

gan.



Download 12,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   343




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish