Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Tayanch  tushunchalar: 

ijtimoiy  o‘rganish,  ijtimoiylashuv,  ijti­

moiy tasavvurlar,  shaxslararo  moslik.

8.1.  Ijtimoiy o‘rganish  ta’limotining  markaziy muammosi  sifatida

ijtimoiylashuv

Amerikada  XX  asrning  30-yillari  oxirida  ijtimoiy  o‘rga- 

nishning  kuchli  psixologik  yo‘nalishi  yuzaga  kelgan.  Individga 

xulq-atvor namunalari rollar,  me’yorlar motivlar,  kutuvlar,  hayo­

tiy qadriyatlar,  emotsiyalarni  o‘tkazish orqali individning ijtimoiy 

xulq-atvorini  hayotiy  shakllantirishni  ifodalash  uchun  N. Miller 

va  D.Dollard tomonidan  ijtimoiy o‘rgatish  atamasi kiritilgan  edi. 

Ijtimoiylashuv  —  biologik  mavjudot,  go‘dakning  tamomila  oila, 

guruh  umuman  olganda  insoniyat jamiyatini  tolaqonli  a’zosiga 

asta-sekin  aylanish jarayoni  sifatida,  yangi  ijtimoiy  xulq-atvorni 

egallash jarayoni  sifatida talqin qilinadi.  Xulq-atvorning umumiy 

nazariyasi  xulq-atvor  namunalari  qanday  tarzda  o‘zlashtirilishi-

139

---

ni va ularning namoyon bolishi o‘zaro  aloqada bolgan tashqi va 

ichki  ta’sir  manbalari  tomonidan  qanday  tarzda  doimo  boshqa- 

rishini  izohlashi  kerak.  Ushbu  ilmiy yo‘nalish  vazifalarini  uning 

nazariy  yetakchisi  Bandura  shunday  shakllantirgan.  XX  asrning 

ikkinchi  yarmida  Amerika  psixologiyasini  rivojlanishi  uchun  ij­

timoiylashuv  muammosini  asosiy  deb  hisoblash  mumkin.  Ja­

miyat bolalarni umumqabul  qilingan me’yoriy  muammolar bilan 

muvofiqlikda  o'zlarida  tutishlariga  undashda  qollaydigan  me- 

xanizmlar ya’ni usullarni yetilishi esa uning bosh maqsadidir.  Ij­

timoiy o'qitish nazariyasi psixoanalizda (misol uchun antogonizm 

haqidagi  dastlabki  tezis,  bola  va jamiyatning  qarama-qarshiligi) 

ba’zi  bir  holatlarni  qabul  qilib  o‘zlashtirgan  va  ularni  o‘rgatish- 

ning  bixevioristik  tamoyillari  bilan  boglangan.  Ijtimoiy  o‘qitish 

yo‘nalishi  nazariyasining  butun  bir  spektridan  iborat.  0 ‘qitish- 

ning  aniq  mexanizmlariga  yondashuvlarda  nazariya  muallifla- 

rining  qarashlari  farqlanadi,  biroq  ijtimoiy  xulq-atvorga  o‘rga- 

tish  g‘oyasi  ahamiyatini butunlay  qollab-quvvatlaydilar.  Ijtimoiy 

o‘qitish  sohasida  anchadan beri  tadqiqotchilarning bir necha  av- 

lodi  ishlab  kelishmoqda.  Bu  avlodlar  amerika  psixologiyasining 

o£zida ajratib ko'rsatilgan.