Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

10.3.  Inson  psixik  rivojlanishini  o'rganish  metodlari  muammosi

Inson xulq-atvorining shakllari oliy psixik funksiyalar va psixi- 

kaning  madaniy-tarixiy  rivojlanishini  o'ziga  xos  xususiyatlari­

ni  o'rganish  vazifasi  tadqiqotning  muvofiq  metodini  talab  qila- 

di.  L.S.Vigotskiy  tomonidan  tadqiqotning  yangi  metodini  ishlab 

chiqishi  stimul reaksiya nazariy va  eksperimental chizmasida aks 

ettirilgan  hamda  klassik  bixeviorizmning  ilmiy  yondashuvlariga 

asoslangan,  shakllangan  eksperimentning  umumiy  metodiga  qa- 

rama-qarshi qo'llash yo'li orqali amalga oshirilgan.  L.S.Vigotskiy

179

---

psixik hodisalarni  tadqiq  qilishning  yangi  eksperimental-genetik 

metodini  ishlab  chiqqan.  Shakllantiruvchi  eksperiment  metodi- 

ning  g‘oyasi  xulq-atvorning  ma’lum  bir  shakllari  genezisini  (ge­

nesis  — kelib  chiqish payti va taraqqiyot jarayoni)  yangidan yara- 

tishdan iborat, xususan, bir shakldan boshqasiga olish bosqichini 

oddiy  qayd  qilish  emas,  balki  bu  yangi  shaklga  o‘tish jarayonini 

o‘zini  olganish  muhim.  L.S.Vigotskiyning  eksperimental  gene­

tik  metodi  psixologiyadagi  tarixiylik  tamoyilini  amalga  oshira- 

di.  Tarixiy o‘rganish psixik hodisalarni tadqiq qilishga rivojlanish 

kategoriyalarini,  tushunchalarini tatbiq qilishni  anglatadi.

Nimanidir  tarixiy  o‘rganish  harakatda  o‘rganish  demakdir. 

Bu  dialektik  metodning  asosiy talabi  hamdir.  L.S.Vigotskiy  o‘zi- 

ning  nutq tushunchalari  rivojlanishning  eksperimental tadqiqoti- 

da tilning asosiy birligi sifatida so‘z tarixining empirik bosqichini 

aniqlash  emas,  balki  so‘zlar  ortida  turuvchi  o‘sha  aloqa  tizimi- 

ning  funksional  rolini  qayd  qilish  vazifasini  qo‘ygan.  L.S.Vigot­

skiy  tajribalari  so‘zlar  ahamiyati  ortishini  isbotladi  va  kundalik 

va  ilmiy  tushunchalar  shakllanish  jarayonining  o‘zini  kuzatish 

imkonini berdi.  Mukammallashgan shakllantiruvchi eksperiment 

tadqiqotning genetik modellashtiruvchi metodi nomini olgan.