Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

K o ‘p  jihatlarni  inobatga  olish  testi.

1.  Bir  qancha  tanish  obyektlar,  masalan,  g‘oyalar ko‘rsatiladi. 

Obyektlar ikkita kichik sinflarga oq va qizil bolishi kerak, bu ki­

chik  sinflardagi  elementlar  soni bir  xil  bolishi  kerak  emas:  4  ta 

qizil va  2  ta oq.

2.  Bolaga  quyidagicha  savol  beriladi:  qaysi  biri  ko‘proq,  qizil 

gullarmi yoki  oq gullar?

3. Beshyashar bolaning oddiy javobi: qizil gullar ko‘proq. J.Pia­

jening  izohi  quyidagicha:  bola  sinfga  yo‘nalgan  va  sinf va  uning 

kichik  sinflari  haqida  bir  vaqtning  o‘zida  o‘ylay  olmaydi.  Bola 

qachon  bunday  topshiriqlarni  to‘g‘ri  hal  qilishni  boshlasa,  odat­

da  7  yoshdan  so‘ng  bu  aqliy  qobiliyat  o‘sganligi  qaytaruvchan- 

likni  yuzaga  kelganligi,  operatsional  tuzilish  shakllanganligiga 

bogliq bolgan detsentratsiyaga  qobiliyati ortganligi haqida dalo-

166

---

lat  beradi.  Bola  qachon  bunday  topshiriqlarni  to‘g‘ri  hal  qilish- 

ni boshlasa,  odatda 7 yoshdan so‘ng bu aqliy qobiliyat o‘sganligi, 

qaytariluvchanlikni yuzaga kelganligi  operatsional tuzilish shakl- 

langanligiga  bog‘liq  bo‘lgan  detsentratsiyaga  qobiliyat  ortganli- 

gi haqida dalolat beradi.  Bola predmetning  ikki xil belgisi  o'zaro 

bog‘liq emasligini, bir-biriga tobe emasligini,  masalan,  narsaning 

shakli va miqdori tushunishga qodir bo'ladi.  Har xil belgilarni  — 

predmet  materiali,  uzunligi,  og‘irligi,  hajmini,  keyinroq  vaqti, 

tezligi saqlanib qolishi haqida tushuncha paydo bo‘ladi.  Obyektlar 

va  qismlarni  tasniflash  qobiliyati  yuzaga  keladi,  ya’ni  qatorlarga 

tartibga solib joylashtirish,  masalan,  miqdorini kamayishi tartibi- 

da. Endi bola bevosita idrok ta’sirini yengib o‘tib, ma’lum bir vazi- 

yatga  mantiqiy tafakkumi  tatbiq  etadi.  Ijtimoiy va  madaniy  qur- 

shov rivojlanish bosqichining kechishi tezligini tezlashtirishi yoki 

sekinlashtirishi  mumkin.  Birinchi  navbatda  bu  unga  mashg'ulot 

uchun  to‘g‘ri  keladigan  materiallarni,  ham  yechish  uchun  top­

shiriqlarni yetkazib berish hisobiga amalga oshadi. Tayyor bilimni 

berish to‘g‘ri javoblarni yod olish samarasiz, rivojlanish insonning 

shaxsiy faolligi amalga oshib,  bilish jarayonlari faol tashkillashti- 

rilib,  tartibga solinganda sodir bo'ladi.  Shuningdek,  tafakkurning 

rivojlanishi uchun va ayniqsa, boshqa nuqtayi nazarlarni anglash- 

ni  rivojlantirish uchun g‘oyalar,  fikr-mulohazalar almashinuvi va 

tengdoshlar bilan bo'lgan bahs-munozara  muhim.

Aniq operatsion tafakkurga o'tish barcha psixik jarayonlar,  ax- 

loqiy  fikrlar  va  qobiliyatlarni  boshqa  odamlar  bilan  hamkorlik- 

ka  moslashtiradi.  Biroq  barcha  bu  mantiqiy  operatsiyalar  aniq 

faqatgina  haqiqiy,  ko'zga  ko'rinadigan,  anglanadigan  predmetlar 

va  ular  bilan  bog'liq  bo'lgan  harakatlarga  qo‘llaniladi,  bola  ha- 

qiqat havola etilgan aniq mazmunga bo‘ysunadi.