Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Uch yoshgacha bo‘lgan bolalarning  psixik  rivojlanishidagi  asosiy

yangi  o‘zgarishlar

Y o s h

davrlari

Bilishi

Harakati

Muloqoti

3 yosh

Nutqning  shaklla­

nishi.

Ko‘rgazmali  hara­

kat 

tafakkurning 

rivojlanishi 

Obrazli

tafakkurning  dast­

labki nishonalari. 

Atrof-muhitdan 

o‘zini 

ajratishi; 

qat’iylikni anglashi

Qo‘l  predmetli

harakatlarning

rivojlanganligi

o‘z 

xatti-hara-

katlarini

irodaviy

boshqarishning

ko'rinishlari

0

‘z-o‘zini 

ang- 

lashning 

yuzaga 

kelishi.

Dastlabki axloqiy

qoidalarni

egallashi

2

 yosh

Faol  nutqni  tu- 

shunishi  va  o‘zida 

yuzaga kelishi

Qo‘l  va  oyoq 

funksiyalarining 

aniq belgilanishi

Xarakter  asoslari- 

ning shakllanishi

1

  yosh

Nutqni  tushunish- 

ning  dastlabki  bel­

gilari

Mustaqil  holda 

tik  turish va  yu­

rish

Nutqni

qollashning  dast­

labki belgilari

10

 oylik

Sensomotor

intellektning

rivojlanishi

Mustaqil  holda 

tik 

turish 

va 

yurishga  harakat 

qilish

Bog'liqlik  reaksi- 

yasining 

yuzaga 

kelishi, 

begona 

muhit va begonalar 

orasida xavotirlik

244

---

8

  oylik

Sensomotor  intel- 

lektning 

yuzaga 

kelishi

Tayanib yurishi

Jest,  mimika  va 

pantomimika  yor­

damida 

noverbal 

muloqot

7 oylik

Yordam 

bilan 

turishi

5  oylik

Sezgilarning  rivoj­

lanishi

Yordam 

bilan 

o‘tirishi

3  oylik

Ko‘rish  qobiliyati- 

ning shakllanishi

Yon 

tomoniga 

o‘girilishi

Onaning  jilmayi- 

shiga  javob  qayta- 

rishi

2

 hafta

Onaning  tovushini 

boshqa  tovushlar- 

dan farqlashi

Qo‘l va oyoq ha-

rakatidagi

qat’iylik

1

  hafta

Harakatlarni  kuza- 

tishi

Qo‘l  va  oyoq- 

larning  betartib 

harakati

Mavzuni  mustahkamlash  uchun  nazorat  savollari:

1.  Ilk bolalik davridagi muloqotning psixik jihatlari.

2.  Ilk bolalik davridagi asosiy faoliyat turi.

3.  3 yoshdagi krizis:  uning sabablari va namoyon bolishi.

4.  Ilk bolalik davrida shaxs shakllanishining psixologik asoslari.

Mavzuni  mustahkamlash  uchun test  savollari:

1.  Ilk bolalik davri necha yoshlarni  o‘z  ichiga  oladi?

a)  0—1  yosh;

*b)  1—3 yosh;

c)  barcha javoblar to‘g‘ri;

d)  2—3  yosh.

2.  Ilk bolalik davrida yetakchi faoliyat nima?

a)  О‘yin faoliyati;

*b)  predmetli faoliyat;

c)  erkalash;

245

---

d)  muloqot faoliyati.

3.  Bolaning  psixik  rivojlanishini  ta’minlovchi  omillar  va 

shart-sharoitlarni  aniqlang.

a) 

tabiiy ijtimoiy muhit,  maktabgacha  tarbiya muassasalarida- 

gi tarbiya va maktabdagi ta’lim;

*b)  irsiyat,  muhit,  bolaning  shaxsiy faolligi,  tarbiya va ta’lim;

c)  tabiiy ijtimoiy muhit,  oila,  ota-ona;

d)  oliy  nerv  faoliyatining  tipi  bilan  bogliq  bolgan  asab  sis- 

temasiga xos kuch va harakatchanlik.

4.  3  yosh  krizisi  (inqirozi)  qanday  xatti-harakatlarda  ifodala- 

nadi?

a)  o‘zini  o‘zgalardan farqlay  (ajrata)  olish,  o‘z  imkoniyatlarini 

tushunish,  mustaqillikka intilish;

b)  bola  o‘zining  xatti-harakatlarini nima yaxshi-yu,  nima yo- 

mon degan tasavvurga moslay boshlashi;

c)  oliy  nerv  faoliyatining  tipi  bilan  bogliq  bolgan  asab  sis- 

temasiga xos kuch va harakatchanlik;

*d)  bola o‘zini kattalar bilan taqqoslay boshlashi,  kattalar xat­

ti-harakatlarini  bajarishga  intilishi,  mustaqil  harakat  qila  olishi, 

qat’iyligi va qaysarligida ifodalanadi.

5. Bola to‘g‘ri yurishni, muloqotga kirishishni, predmetli faoli- 

yatni egallash xususiyatlarini qaysi davrda egallaydi?

*a)  ilk bolalik davrida;

b)  chaqaloqlik davrida;

c)  go‘daklik davrida;

d)  kichik maktab yoshi davrida.

246

---

XIV  BOB.  MAKTABGACHA TARBIYA YOSHI

Reja:

1.  Maktabgacha  tarbiya  yoshida  rivojlanishning  ijtimoiy 

shart-sharoitlari.

2.  0 ‘yin  maktabgacha tarbiya yoshida yetakchi  faoliyat  sifati­

da.

3.  Bilish jarayonlarining rivojlanishi.

4.  Kattalar va tengdoshlari bilan muloqot.

5.  Asosiy psixologik yangilik.

6.  Maktabgacha tarbiya yoshidagi inqirozning tavsifnomasi.