Z. T. Karabayeva

Jigar va boshqa organlarda reaktiv metabolitlar orqali  
hosil bo‘lgan kimyoviy patologiya tanlovi 
 
Tashqi kimyoviy modda,    
undan foydalanish  yoki 
uning  dolzarbligi 
Mo‘ljalga olingan 
organ va  zaharli 
sindrom 
Metabolik o‘zgartirish 
va zaharli metabolit 
Mo‘ljalga 
olingan 
asosiy 
hujayra 
Akrilamid (kimyoviy 
sanoat reagenti va atrof 
muhitni ifloslantiruvchi 
modda, oziq-ovqat kraxmal) 
Jigar saratoni (faqat 
kemiruvchilarda 
sinalgan, kishilar 
organiz-mida aniq 
emas) 
CYP450 tomonidan 
oksidlanish (epoksid) 
genetik 
material 
(DNK) 
Benzo [a] benzopirendan 
(tamaki yonish mahsuloti) 
O‘pka saratoni 
(plyus 
boshqa organlar) 
CYP450 (× 2) va 
epoksid gidrolaz 
( «Diol epoksid ') 
genetik 
material 
(DNK) 
Brombenzol (erituvchi va 
motor moyiga qo‘shimcha) 
Jigar (jigar nekrozi) 
CYP450 (epoksid) 
Hujayra 
oqsillari 
Geksaxlorobutadien 
(kauchuk ishlab chiqarish) 
Nefrotoksik holat 
(buyrak 
nekrozi) + boshqa 
organlar 
Glutatyon-S - 
transferaz 
+ peptidazlar 
(«kon’yugativ 
tsisteina») 
Hujayra 
oqsillari 
2-naftilamin 
(to‘xtatilgan bo‘yoq va 
rezina tarkibi) 
Qovuq (Hujayra 
ichidagi shish 
(o‘sma) 
CYP450 va 
sulfotransferazlar va 
N-atsetil  transferazlar 
genetik 
material 
(DNK) 
 
 

---

 
 
87 
 
1. Metabolit bilan bog‘liq oraliq toksiklik holatini  aniqlovchi omillar. 
Bio-faollashtirish  ayniqsa,  DNK  va  oqsillarga  hujum  qiluvchi  reaktiv 
metabolitlarni  jamlaganda  havfli.  Bunday  “oraliq  reaktiv  mahsulotlar”  e’tiborni 
tortadi,  chunki  ular  hujayra  makromolekulalari  bilan  reaktsiyaga  kirishib  xilma-
xillikni  keltirib  chiqaradi.  Umuman  olganda  bunday  metabolitlar  tufayli  yuzaga 
keluvchi zaharlanish turi bir necha muhim omillarga bog‘liq. Odatda agar barqaror 
metabolit      katalitik    sikl    CYP450  mobaynida  shakllansa,  tezda  fermentdan 
tarqalib  oxir-oqibatda  chiqib  ketadi.  Vaziyat  boifaollashuv  jarayoni  reaktiv 
mahsulotlari  uchun  buning  aksi  bo‘lishi  mumkin.  4-holatda  natija  bir  hil  bo‘lishi 
ehtimoli bor.  
  Metabolit barqarorlik.  Kimyoviy barqarorlik hujayra muhitidagi metabolit 
barqarorligini  belgilaydi  va  hujayra  makromolekulalari  bilan  reaktsiyaga 
kirishgunga, fermentativ  detoksik holatga kelguncha yoki to‘satdan yemirilgunga 
qadar  qancha  vaqt  mobaynida  biologik  muhitda  mavjud  bo‘lishi  va  unga 
aralashishini taqazo etadi.  
Ichki hujayra kontsentratsiyasini 50% ga tushirish uchun lozim bo‘lgan vaqt 
biofaollashuv  mahsulaotlari  tomonidan  yetkaziladigan  zararni  bashorat  qilishda 
juda muhim (4.2-rasm).