Z. T. Karabayeva

 
4.1-rasm. Bir qator kimyoviy tarzda zaharlanish sindromlari kimyoviy  moddalar-
ning  tog‘ridan-tog‘ri    nishonga  olingan  retseptorlar  bilan  aloqasi  (1)  yoki  toksik 
metabolitlarni  jalb  etgan  holda  bio-faollashuv  (2)  deb  ataluvchi  jarayondagi 
ksenobiotiklarning fermentativ qayta ishlash yoli bilan namoyon bo‘ladi. 
 
Dastlab bu fikr qarshilikka uchradi, biroq XX asrning o‘rtalariga kelib Brita-
niyalik  farmakologlar  Klark  va  Gaddum  bu  nazariyani  yanada  mustahkamladilar. 
Ular  matematik  namunalar  orqali  ma’lum  bir  dori  vositalarining  farmakologik 
tafovutlarini  ko‘rsatib berdilar.  1970-yillarda hayvonlar to‘qimasida  olib  borilgan 
tajriba  orqali  ko‘rsatib  berilgan  oqsil  retseptorlari  nazariyaga  nisbatan  bo‘lgan 
ishonchsizlikni batamom yo‘qotdi. 

---

 
 
85 
 
Nazariyada  ta’kidlanishicha  dori  vositalari  va  ularning  ichki  hujayra 
membranalari  retseptorlari  orasidagi  o‘zaro  bog‘liqlik  retseptorlar  tuzilishida 
o‘zgarishlarga  sabab  bo‘ladi.  Retseptorlar  hujayra  faoliyatini  o‘zgartirishi  natija-
sida fiziologik reatsiyalar kelib chiqadi.  
Retseptorlarga oid nazariya, shuningdek, qarshi harakat qiluvchi (antogonik) 
va  tabiatda  uchraydigan  ligandlar  va  neyrotransmitterlar  ta’siriga  to‘sqinlik 
qiluvchi  dori  vositalari  ta’sirini  ifoda  etib  berdi:  faoliyatni  to‘xtatib  qoyuvchi 
molekulalar oqsil ichidagi muhim domenlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.  
4.1-jadvalda  bunday  tog‘ridan-tog‘ri  harakat  qiluvchi  toksik  moddalarning 
bir  necha  turi  va  ular  yuzaga  keltiruvchi  toksik  sindromlar  ko‘rsatilgan.  Berilgan 
ro‘yhat  kelib  chiqishi  tabiiy  va  sun’iy  bo‘lgan  kimyoviy  moddalarni  o‘z    ichiga 
oladi. 
4.1-jadval