Z. T. Karabayeva

Tamaki chekuvchilarda uchraydigan kasalliklar va holatlar  
(Manba: Am J Prev Med .;33(6 Suppl):S318–26, G.A. Giovino, The Tobakko 
Epidemik in the United States, 2007, «Elsevier» analitik tashkiloti ruxsati bilan) 
Kasallik 
Salomatlikka ta’siri va alomatlari 
Malignant 
neoplazma 
(“xatarli  o‘simta”) 
O‘pka,  hiqildoq,  og‘iz,  qizilo‘ngach,  siydik  pufagi,  oshqozonosti 
bezi,  buyrak,  bachadon,  oshqozon  saratonlari;  o‘tkir    mieloid    oq  
qon.  
Yurak-tomir kasalliklari 
Yurak-tomir  kasalligi,  miya  kasalligi,  ateroskleroz,  va  aorta 
anevrizmasi  
Kattalarda 
respirator 
(nafas) kasalliklari 
Surunkali  o‘pka  kasalligi,  pnevmoniya,  o‘pka  faoliyatining  erta 
ishdan  chiqishi,  nafas  faoliyatning  ishdan  chiqishi  alomatlari 
(masalan:  yo‘talish,  flegma,  hansirash,  nafas  siqilishi),  astma 
nazorati yomonlashishi.  
Yoshlardagi 
respirator 
kasalliklar 
O‘smirlikda  va  ulg‘ayganda  o‘pka  rivojlanishining  zaiflashuvi  va 
astmaga doir alomatlar (masalan: hansirash)  
Reproduktiv kasalliklar va 
homiladorlik 
davridagi 
holatlar 
Go‘dakning  to‘satdan  vafot  etish  sindromi,  ayollarda  bepushtlik, 
embrion  rivojlanishining  zaiflashuvi,  kam  vaznli  chaqaloq 
tug‘ilishi,  membranalarning  erta  buzilishi,  anormal  yo‘ldosh, 
muddatidan avval  tug‘ish yoki qisqa muddatli homiladorlik, yangi 
tug‘ilgan chaqaloqda  nafas  olishning  qiyinlashuvi 
Boshqa kasalliklar 
Katarakta  (ko‘z  xiralashuvi),  tos  suyagi  bilan  bog‘liq  kasalliklar, 
suyak o‘sishinig sekinlashuvi, helikobakteri pilori musbat bo‘lgan 
bemorlarda  oshqozon  va  o‘n  ikki  barmoqli  ichak  yarasi,  umumiy 
salomatlikning  yomon-lashuvi  (masalan:  ishdagi  davomatning 
kamayishi,  tibbiy  xizmatlarga  bo‘lgan  ehtiyojning  oshishi), 
respiratorning  yomonlashuvi sabab jarrohlik amaliyotining  ta’siri  
ijobiy  bo‘lmasligi 

---

 
 
240 
 
Garchi,  tamaki  chekishga  aloqador  o‘limlarning  asosiy  qismida  yurak-
tomir  ishemiyasi    va  o‘pka  saratoni  uchrasada,  o‘limga  olib  keluvchi  kasllik-
larning  kamida  20  tasi  chekishga  odatlanib  qolish  ortidan  ro‘y  beradi.  Chekish 
ortidan  yuzaga  keladigan  jiddiy  surunkali  kasalliklar  hozirgi  kunda  taxminan  9 
million  amerikalikning  hayotiga  nuqta  qo‘yyapti.  Ayrim  hisob-kitoblarga  ko‘ra 
barcha  chekuvchilarning  taxminan  50  foizi,  asosan  chekishni  o‘smirlik  davrida 
boshlaganlar,  tamaki  tufayli  hayotdan  ko‘z  yumadi.  Ularda  taxminan  50  foizi 
o‘rta  yoshda, o‘rtacha umr davomiliyigidan 20-25 yil avvalroq  olamdan  o‘tadi. 
Chekishga  aloqador  o‘limlarning  barchasini  oladigan  bo‘lsak,  ulardan 
taxminan  39  foizi  asosan    yurak  ishemiyasi  sababli  yuzaga  keladigan  yurak-
tomir  kasalliklari  tufayli  sodir  bo‘ladi.  Qolgan  37  foiz  esa  xavfli  shish,  ya’ni 
asosan  traxeya,  bronx  yoki  o‘pka  saratoni  tufaylidir.  Chekish  sababli  yuzaga 
keladigan  o‘limlarning  23  foizida  saratonsiz  respirator  kasalliklar,  jumladan, 
surunkali  nafas  siqilishi, bronxit  va  efizema  uchraydi.  Umumiy  qilib  aytadigan 
bo‘lsak,  AQSh  da  kattalarning    o‘rtacha  18  foizi    yurak-tomir  kasalliklari,  30 
foizi  xavfli  shishli  saraton  va  79  foizi  surunkali  respirator  kasalliklari,  ya’ni 
chekish    sababli    yuzaga  keladi.
62
  Tamakining    zamonaviy    jamiyatlar  
sog‘lig‘iga  bu  kabi  xavf  solayotgan  bir  paytda  unga  qarshi  effektiv  choralar 
ko‘rish zamonaviy  toksikologiya  fanining  dolzarb  mavzusi  bo‘lib  turibdi.