Z. T. Karabayeva

Ba’zi  tog‘ridan-tog‘ri  harakat  qiluvchi  kimyoviy  moddalarning  oqsil 
hujayralarini toksik  holatga  olib  kelishdagi  harakati 
Toksik modda 
 
Tabiiy yoki sin’iy 
kelib chiqishi 
Toksik ta'sir 
Moljallangan nishon 
«retseptor» 
Capsaikin 
Garmdori va 
qalampirlar 
Ko‘z, teri va o‘pka 
TRPV1 vanilinga oid 
retseptorlar (og‘riq 
qo‘zg‘atuvchi ) 
Di-(2-
ethylhexyl) 
phthalate 
(DEHP) 
Sun’iy 
(polivinilxlorid 
ishlab chiqarish 
jarayonida keng 
foydalaniladigan 
plastifikator) 
Peroksizom tarqatish, 
reproduktiv 
yo‘llarining 
nuqsonlari, saraton 
(kemiruvchilar) 
Faollashtirilgan Peroksisom 
Proliferator Retseptor 
(PPAR).  PPAR katta guruhi 
lipidlar metabolizmi, 
immunitet, yurak qon 
tomirlari faoliyatida muhim 
rol o‘ynaydi. 
Dietilstilbest-
rol 
Sun’iy estrogen, 
o‘tmishda ho-mila 
tushishini oldini 
olishda 
qo‘llanilgan 
reproduktiv 
to’qimalardagi 
o‘simtalar (nurlangan 
onalar avlodi) 
 
Estrogen retseptori (ERα) 
Dioksin 
Sun’iy, 2,4,-D 
defoliantsintez 
salbiy ta’siri  
Muntazam akne 
(xlorakne) homila 
anomaliyasi,  
Saraton 
Ahr (Aril uglevodorod) 
retseptor-qabul qiluvchi 
(nusxa ko‘chirish omili) 
Tsianist 
vodorod 
Sun’iy 
Nafas etishmovchiligi 
Sitoxrom  oksidaz 
(Mitoxondrial oqsil) 
 
Mikrotsistin 
Tsianobakterial 
Mikrotsistin (ko‘k-
yashil suv o‘tlari) 
 
Jigar zararlanishi 
Protein fosfatazlari 1 va 2А 
(fosfat guruhini chetlatish 
orqali oqsil faolligini 
boshqaradi) 

---

 
 
86 
 
Tavetin A 
Sariq oleander 
Yurak stimulyatsiyasi 
Na + , K + -ATFaza (Nerv 
hujayralarini mustahkam-
lanishini saqlovchi ion) 
Striknin 
Ignatia loviyasi 
Asabiy holat 
(Titishish-sudorga) 
Glisin qabul qiluvchi  (xlorid 
ion harakati) 
 
4.2.  Меtabolizmga  bog‘liq  toksik  holat  (zaharlanish) 
 
Toksikologik  biofaollashtirish  bu  zararsiz  bo‘lgan  aralashmalar  metobol-
lashuvi  natijasida  toksik  metabolitlarga  aylanishi  jarayoni  bo‘lib,  bir  qator 
ksenobiotiklarni  toksik  holatini  kuchaytiradi  (4.2-jadval).  Bu  hodisa  tadqi-
qotchilarni  qiziqishini  oshirib  ularni  jigardagi  individual  molekulalar  duch 
keladigan  metabolik  o‘zgarishlarga  oydinik  kiritishga  undaydi.  Bunda  detok-
sifikatsiya holati va toksiklik holatini kelib chiqish sabablari o‘rganiladi.  
4.2-jadval