Z. T. Karabayeva

 
4.1.  Tog‘ridan-tog‘ri  harakat  yoki  metabolizmga 
bog‘liq  bo‘lgan  harakat 
 
Har  qanday  kimyoviy  moddaning  ta’siri  ostida  kelib  chiqgan  toksik 
sindromni  tushunib  yetish  uchun  tadqiqotchlar  toksik  moddaning  kimyoviy 
shaklini  o‘rganishlari  lozim.  Kimyoviy  moddaning  qay  darajada  zaharli  ekanligi, 
moddaning  organizmga  kirguncha  bo‘lgan  toksik  holati  yoki  organizmda 
fermentlar  ta’siri  ostida  toksik  holatiga  kelishi  aniqlanadi  (4.1-rasm).  Birinchi 
holatda  tog‘ridan-tog‘ri  harakat etuvchi kimyoviy  moddalar odatda hujayra yoki 
to‘qimadagi   muayyan bir oqsil moddalar bilan aloqaga kirishib natijada  to‘qima 
va  hujayralarga  zarar  yetkazadi.  Bu  jarayonda  metabolizm  hech  qanday  rol 
o‘ynamaydi  yoki  uning  roli  ahamiyatsiz  ravishda  bo‘ladi,  bunga  sabab  birlamchi 
molekula bevosita hujayraning faoliyatini buzilishiga olib keladi. 
 

---

 
 
84 
 
1.  Retseptorlar  va  dori  vositalariga  nisbatan  javoban  reaksiyalar.  Ko‘plab 
tog‘ridan-tog‘ri  harakat  etuvchi  toksinlarning  ta’siri  bugungi  kun  farmakologiya 
sohasidagi  retseptor  tushunchasi  bilan  bog‘liq.  O‘n  to‘qqizinchi  asr  oxirlarida 
nemis  tadqiqotchisi  Pol  Erlih  (1854-1915)  to‘qimalar  “Yon  zanjirlar”ga  ega  yoki 
retseptorlar  infektsiyon  patogenlardan  ajralib  chiquvchi  toksinlar  nishoni  ostida 
deb taxmin qilgan. Jon Langli (1852-1925), 1905 yilda dori vositalari, shuningdek, 
tanadagi retseptorlar bilan o‘zaro aloqaga kirishadi deb fikr bildirgan.