Z. T. Karabayeva

Kasb bilan bog‘liq ayrim inson saratonlari va ularning ma’lum  
bo‘lgan kimyoviy  qo‘zg‘atuvchilari 
O‘simta turi 
Kasb bilan bog‘liq kimyoviy 
moddalar 
Tuxumdon saratoni 
Jigan angiosarkimasi 
O‘tkir leykemiya 
Burun adenokarsiomasi 
Teri saratoni 
Mezotelioma 
Komir qurum (PAHs) 
Vinil xlorid 
Benzin 
Yog‘och  apilka  kukuni 
Mishyak 
Asbest 
8.2-jadval   
Saratonning o‘rnatilgan nogenetik sabablarini nazorat qilish orqali oldini 
olish mumkin bo‘lgan umumuy saraton  kasalliklari foizi. 
Xavf soluvchi omillar 
 
Saraton foizi (%) 
Tamaki 
Semizlik 
Virus va boshqa biologik moddalar 
Harakatsiz turmush tarzi 
Saratonning genda bo‘lishi 
Reproduktiv omillar 
Dori-darmonlar va tibbiy muolajalar 
Spirtli ichimliklar 
Atrof-muhit ifloslanishi 
Ultrabinafsha nurlaridan 
zaharlanish/nurlanish 
29 
25 
8 
5 
5 
5 
5 
4 
4 
2 

---

 
 
190 
 
Toksikologiya  fani  insonlarning  ish  joylari  bilan  bog‘liq  kanserogenlar 
zarariga  ko‘p  e’tibor  berishiga  qaramay,  shuni  aytib  o‘tish  kerakki,  insonlar 
saratonida  bu  kanserogenlarning  hissasi  katta  emas:  Buyuk  Britaniya  epide-
miologlari  Doll  va  Petolarning  saraton  sabablarini  o‘rgangan  kuzatuvlari  natijasi 
1981-yilda  e’lon  qilindi.  Unga  ko‘ra  insonlarning  saraton  kasalligiga  chalini-
shining  umumiy  sabablaridan  faqatgina  1-2  %  ularning  ish  joylari  bilan  bog‘liq. 
Boshqa guruh epidemiologlar bu ko‘rsatkichni 5-8% ga oshirishgan.  
Bu  borada  aniq  ko‘rsatkichlarni  olish  uchun  qiyinchiliklar  tug‘dirayotgan 
sabablardan  eng  asosiysi  -  zamonaviy  iqtisodiy  faoliyatda  uzluksiz  o‘zgarishlar-
ning  sodir  bo‘lishi,  ya’ni  yangi  texnologik  innovatsiyalar  sanoatda  yangi 
yo‘nalishlarning  paydo  bo‘lishiga, bu  esa  eskirgan  texnologiyalardan  voz  kechish 
hamda  yangi  texnologiyalardan  foydalanish  va  bu  jarayonda  nurlanish  yoki 
zaharlanishning boshqa turlariga duch kelishi bilan bog‘liq. 
Insonlarda  saraton  kasalligining  sabablari  yuzasidan  tortishuvlar  yaqin 
kelajakda  qizg‘inligicha  qolar  ekan,  fan  mutaxassislari,  fanga  aniq  bo‘lgan 
kanserogenlar 
yordamida 
saratonning 
qo‘zga’tuvchilari 
asosida 
yotgan 
mexanizmlarni o‘rganishda ancha yutuqlarni qo‘lga kiritishdi. Bu kabi izlanishlar, 
bugungi    kun    sanoatidagi  rivojlanishda  davom  etayotgan  texnologik  takomil-
lashish jarayonida ishlatiladigan kimyoviy  moddalar ta’sirini  o‘rganishga yordam 
beradi.