Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

 
 
Ikki kanalli majburiy salt ishlash ekonomayzerini avtomatik 
boshqarish tizimi
Hozirgi davrda ikki kanalli MSIEABTning ikki xil varianti ishlab chi-
qilgan. 117-rasmda MSIEABT shu variantlarining prinsipial chizmasi ko'rsa-
tilgan. Elektron boshqarish blokining elektr chizmasi ancha murakkab, shuning 
uchun chizmada faqat blokdagi chiqish ' zanjirining ayrim qismlari keltirilgan. 
Chizmaning birinchi varianti bo'yicha (4.26-rasm, a) YA3, PAO, 
WK, 
TA3, 3A3-968M, A3JIK-2141, 2105 va 2107 modelli BA3 avtomobillaridagi 
MSIEABT ishlaydi. Tizim tarkibiga A elektron boshqarish bloki, S mitti uz-
gich va Y elektromagnitli klapanlar kiradi. Karburatorda joylashgan S mitti uz-
gich drossel zaslonkasining holat datchigi bo'lib, A boshqarish bloki bilan bir-
galikda Y elektromagnit klapanini boshqarish uchun xizmat qiladi. Majburiy 
salt ishlash rejimida yonilg'ini uzib qo'yish karburatorning pnevmatik klapani 
orqali, klapanni ishga tushirish esa elektromagnitli Y klapan bilan boshqari-
ladigan pnevmatik tizim vositasida amalga oshiriladi. 

---

117-rasm, a shakldagi S mitti uzgich kontaktlarining ajralgan holati yopiq 
holatdagi drossel zaslonkalariga mos keladi. Agar bu vaziyatda dvigatel valin-
ing aylanishlar chastotasi mustaqil salt ishlashdagi aylanishlar chastotasidan 
ortib ketgan bo'lsa, ya'ni majburiy salt ishlash rejimi mavjud bo'lsa, u holda A 
elektron boshqarish blokining W chiqish tranzistori yopiq va elektromagnitli 
klapan uzib qo'yilgan bo'ladi, chunki uning cho'lg'amiga kuchlanish kirib 
kelmaydi. Mustaqil salt ishlash ekonomayzeri (MSIE) pnevmoklapanidagi ber-
kituvchi element, karburatordagi salt ishlash tizimining kanalini to'sib qo'yadi 
va undan yonilg'i berish to'xtaydi. Mustaqil salt ishlash rejimida esa drossel 
zaslonkasi yopiq va S mitti uzgichning kontaktlari ajralgan bo'lsa, W chiqish 
tranzistori ochiq holatda bo'ladi va A boshqarish blokining shtekerli ajrat-
gichdagi (1) va (2) chiqishlariga kuchlanish beriladi. Elektromagnitli klapan 
ulanib, u dvigatel silindrlariga salt ishlash tizimidan yonilg'i yuborilishini 
ta'minlaydi. 
Birinchi variant bo'yicha tayyorlangan MSIEABT (4.26-rasm, a) quyidagi 
kamchilikka ega: drossel zaslonkasini boshqarish tortqisiga nisbatan mitti uz-
gichning holati noto'g'ri rostlangan yoki mitti uzgichning turtkichi tushib 
ketgan bo'lsa, ya'ni mitti uzgich kontaktlari doimo ajralgan holatda turganda 
dvigatel ishlashida avtotebranishlar rejimi hosil bo'ladi. Ushbu noma'qul re-
jimning mohiyati quyidagilardan iborat: kichik yuklanishlar rejimida (salt ish-
lash tizimi orqali berilayotgan yonilg
k
i, umumiy sarflanayotgan yonilg'i miqdo-
rining anchagina qismini tashkil qiladi) mitti uzgichning ajralib turgan kon-
taktlari tufayli MSIEABT majburiy salt ishlash rejimi mayjudligini "aniqlaydi" 
va yonilg'i yuborishni to'xtatadi, bu esa so'zsiz dvigatel tirsakli valining aylan-
ishlar chastotasining pasayishiga olib keladi. Aylanishlar chastotasi ulanish 
bo'sag'asigacha pasaygandan so'ng yonilgi yuborish boshlanadi va tirsakli 
valning aylanishlar chastotasi o'sib boradi. Qachonki, uning qiymati uzib qo'y-
ish bo
k
sag'asiga yetganda yonilg'i yuborish yana to'xtatiladi. Shunday qilib, 
yozib o'tilgan jarayon siklik ravishda qaytarilaveradi. Natijada dvigatel tirsakli 
valning davriy o'zgaruvchi aylanishlar chastotasi bilan ishlaydi, ya'ni o'z-
o'zidan tebranish rejimida ishlaydi. 

---