Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Tovush signali. 
Elektromagnitli tebranuvchi tipda bo‘lib, korpus Sh-
simon sim o‘ralgan o‘zak (elektromagnit), po‘lat membrana, yakor va uz-
gichdan tuzilgan. Elektromagnitning o‘rami akkumulyatorlar batareyasi bilan 
rul chambaragida joylashgan tugmacha vositasida birlashgan. Signal ishlamay 
turganda uzgich kontaktlari birlashib turadi. Uzgich kontaktlariga parallel rav-
ishda kondensator o‘rnatilgan. U kontaktlarni kuyishdan saqlaydi. 
Tugmacha bosilib, zanjir bekitiladi. Elektr toki sim o‘ramlaridan o‘tib 
o‘zakni magnitlaydi. U esa o‘z navbatida yakorni tortadi. Yakor surilganda uz-
gich kontaktlari ajraladi. Tok o‘zak o‘ramlariga o‘tishdan to‘xtaydi. 
O‘zak magnitsizlanib yakor oldingi holatini egallaydi. Tovush signalining 
kuchi rostlash vinti bilan o‘zgartiriladi. Ko‘pchilik avtomobillarda ikkitadan 
signal qo‘yiladi. 
Fonar rubin rangidagi nurtarqatgichga ega bo‘lib, bir vaqtning o‘zida nur 
qaytargich vazifasini ham bajaradi. 
 

---

§4.8. Starterning tuzilishi 
 
Starter - (4.23-rasm) korpus (15), yakor (16), qopqoqlar (9) (yuritma 
tomondan) va (19) (kollektor tomondan), starter yuritmasi, ulovchi erkin yurish 
muftasi (12), shesterna (11) va tortqili muftadan (14) iborat. Starter korpusiga 
tortish relesi mahkamlangan. Starter korpusi po'lat (10) dan tayyorlanadi. U 
payvandlangan yoki butun tortilgan quvurdan yasalishi mumkin. Qutblar (21) 
po‘lat (10)ni issiqlayin shtamplash yoli bilan olinadi. Qopqoq (9) cho'yandan 
yoki aluminiy qotishmasidan quyib tayyorlanadi. Orqa qopqoqda qutichasimon 
turdagi cho'tkatutgichlar (23) mahkamlangan. Katta quvvatli starterlarda bir 
qatorda ikkitadan cho'tka o'rnatiladigan cho'tkatutgichlar qollaniladi. 
Uyg'otish cholg
‘
ami (20) mis shinasidan (plastinkasimon sim) tayyorlanib, 
undagi o'ramlar soni unchalik ko'p emas. Uncha katta bolmagan starterlarda 
uyg'otish cho'lg'ami ketma-ket ulanadi, o'rtacha va katta quvvatli starterlarda 
esa parallel - ketma-ket ulanadi. Bunday holatda to'rtta g
‘
altakning (to
‘
rtta 
qutbdagi) qarshiligi bitta g'altak qarshiligiga teng bo'ladi. Starter yakori, uning 
uyurma toklar ta'siridagi qizishini pasaytirish maqsadida elektrotexnikaviy po-
lat plastinalardan yigilgan. 
Dvigatelni yurgazishda tortish relesining yakori (4) choig'amlarning (3) 
magnit maydoni ta'sirida tortilib, richag (7) va u bilan boglangan yuritma muf-
tasini (14) harakatlantiradi. Buning natijasida starter shesternasi (11) dvigatel 
maxovigining tishli gardishi bilan ilashadi. Tortish relesining qo'zg'aluvchan 
kontaktlari akkumulator-starter zanjirini berkitadi va starter yakori aylana 
boshlaydi. Agar shesterna (11) maxovik gardishi bilan ilashmagan bo'lsa ham 
(starter shesternasi tishlarining maxovik gardishidagi tishlarga to'g‘ri kelib qol-
ishi), richag (7) baribir prujinani (13) siqib harakatlanadi. Yakor aylanishni 
boshlashi bilanoq shesterna (11) buriladida, uning tishlari prujina (13) ta'sirida 
gardish tishlari oralig'iga kiradi.