Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Tortuvchi rele 
tortuvchi (7) va tutib turuvchi (8) cho‘lg‘amlari bor o‘zak 
(6) hamda yurgizib yuborish shesternyasining richagi (4) ga ulangan 
qo‘zg‘aluvchan yakordan tashkil topgan. Starter priborlar shitidagi qulfga 
o‘rnatiladigan kalit bilan ishga tushiriladi. Qulf kontaktlariga tortuvchi 
cho‘lg‘am va akkumulyatorlar batareyasidan simlar kelgan. Dvigatel kalit 
dastasini soat strelkasining harakati bo‘ylab oxirigacha burab, ya‘ni tortuvchi 
cho‘lg‘am zanjiri tutashtirilib ishga tushiriladi. Tortuvchi cho‘lg‘am undan tok 
o‘tganda o‘zakni magnitlaydi. O‘zak qo‘zg‘aluvchan yakorning bir uchi bilan 
yuritma shesternyasi (4) richagini siljitadi. Bunda yakor shesternyani yurgizib 
yuborish dvigatelining oraliq shesternyasiga tishlashtiradi. Ikkinchi uchi bilan 
kontakt disk vositasida esa akkumulyator-starter zanjirini ulaydi. Ikkita magnit 
maydon (bittasi o‘yg‘otish cho‘lg‘amida va ikkinchisi yakor cho‘lg‘amida) 
hosil bo‘ladi, o‘zaro ta‘sir etishi natijasida starter yakori aylana boshlaydi. 
Bunda yakor yuritma shesternyasi bilan tirsakli val va maxovigini aylantiradi. 
Dvigatelni yurgizib yuborish momentidan boshlab yuritma shesternyasi maxo-
vik gardishidan aylana boshlaydi va erkin yo‘l muftasi (2) evaziga yakor vali-
dan ajaraladi. 
Erkin yo’l muftasi 
dvigatel yurgizib yuborilgandan keyin starter yakorini 
olib qochishining oldini oladi. Chunki mufta aylanma harakatni faqat bir 
tomonga — starter yakori validan yurgizib yuborish shesternayasiga uzatadi. 
Erkin yo‘l muftasi ichki yetakchi oboyma (20) (115, v, g-rasm), tashqi 
(etaklanuvchi) oboyma (19) lardan tuzilgan. Ularda roliklar (17) prujinalar bi-
lan birgalikda joylashgan. Yetakchi oboyma aylanganda roliklar uyiqning tor 
qismiga qarab so‘riladi. Natijada ishqalanish kuchi hosil bo‘ladi va yetakchi 
oboyma yetaklanuvchi oboymaga siqilib, mahkamlanib qoladi. Bunday holatda 
yetaklanuvchi oboyma val bilan bir yaxlit aylana boshlaydi.