Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

4.2-rasm. Dvigatelning sovutish tizimi: a - tuzilishi, b -suv va havoning 
harakatlanish shakli, v - jalyuz. 
1 -radiator, 2 - suyuqlikning
 
o’ta qizishidan xabar beruvchi datchigi, 3 - 
radiator qalpog’i
. 
4- g’ilof, 5 - suv nasosi, 6 - o’tkazish quvuri. 7 va 12 - 
keltirish va uzatish quvurlari. 8 - termostat. 9 - suyuqlik haroratining datchigi. 
10 - shtuser, 11 - suv g’ilofi, 13- shamol parragi tasmasi, 14 - tuqish jumragi, 
15 -shamol parragi, 16 - jalyuz, 17 - temir parda plastinasi, 18 - sim arqon 
(trosik). 
Radiator bakchalari va o‘zagi issiqlikni yaxshi o‘tkazish uchun latundan 
tayyorlangan. O‘zakda bir qator plastinalar joylashgan bo‘lib, orasidan ko‘p 
vertikal naylar o‘tgan, ular plastinalarga kavsharlangan. Radiator o‘zagi orqali 
tushayotgan suv juda ko‘p sonli mayda oqimga tarmoqlanadi. O‘zakning bun-
day tuzilishi tufayli naychalar devorlari bilan suvning tegish yuzasi oshadi, na-
tijada suv tez soviydi. 
Radiatorning yuqori va pastki bakchalari quvurlar orqali dvigatelning 
sovutish g‘ilofi bilan birlashgan. Pastki bakchada jo‘mrak (14) o‘rnatilgan. Suv 
g‘ilofidan suvni to‘kish uchun silindrlar blokining pastki qismida ham (har ikki 
tomonida) jumraklar mavjud. 
Sovutish tizimiga suv radiator yuqori bakchasining qopqoq bilan yopi-
ladigan bo‘g‘zidan qo‘yiladi. 
Suyuqlik bilan sovutish tizimida issiqlik rejimini jalyuz (16) va termostat 
(8) yordamida ikki yoqlama rostlash qo‘llanilgan. Jalyuz plastinalar (17) 

---

to‘plamidan tashkil topgan. Ular jalyuzni boshqarish dastagi bilan richaglar tiz-
imi va tortqi orqali bog‘langan plankaga sharnirli mahkamlangan. Sim parda 
vertikal yoki gorizontal joylashishi mumkin. Suv nasosi va shamol parrak 
blokkarter oldingi devoridagi maydonchaga zichlovchi rezina qistirma orqali 
mahkamlangan bitta korpusda birlashadi. Nasos korpusiga sharikli podshipni-
klar yordamida valik (4) o‘rnatilgan. Uning oldingi uchiga go‘pchak yordamida 
shkiv (2) mahkamlangan. Toresiga esa shamol parragi (1) qanotchalari bi-
riktirilgan krestovina burab kiygizilgan. Dvigatel ishlayotganda shkiv harakatni 
tasma orqali tirsakli valdan oladi. Parrak (1) qanotchalari aylanish tekisligiga 
burchak ostida joylashgan bo‘lib, shamol parrak qoplamasi ichida siyraklanish 
hosil qilgan holda havoni radiator oralig‘idan surib oladi. Shu sababli sovuq 
havo radiator o‘zagi orqali o‘tib, undan issiqlikni tortib oladi. Valik (4)ning or-
qa qismiga egri chiziqli kurakchalari bir tekis joylashgan disk ko‘rinishiga ega 
markazdan qochma nasosining parragi (5) qattiq mahkamlangan. Parrak 
aylangan paytda keltirish quvuri (8)dan suyuqlik uning markazida keladi, par-
raklarning markazdan qochma ta‘siri tufayli suyuqlik korpus (7)ning devorlari-
ga otiladi va suvning ko‘tarilishi sababli dvigatelning suv g‘ilofiga uzatiladi. 
Valik (4)ning orqa qismida dvigatel suv g‘ilofidan suvni o‘tkazib yubormasligi 
uchun zichlovchi salnik o‘rnatilgan. Zichlagich parrak qanotchalarining 
silindrik gupchagiga yig‘ilgan va prujinali halqa yordamida qotirib quyilgan. U 
zichlovchi tekstolit shayba (11)dan, rezina manjeta (10)dan va podshipnik kor-
pusi ko‘ndalangiga halqani siqib turuvchi prujinadan tashkil topgan. Halqa 
bo‘rtiqlari bilan suv parragi (5) ning tirqishlariga kiradi va halqa (12) bilan 
mahkamlanadi. 
Patrubok (8) suv nasosini surish bo‘shlig‘i bilan radiatorning pastki id-
ishini birlashtiradi. Podshipniklar korpus (9) ga burab kiygizilgan press-
moydon orqali moylanadi. O‘z-o‘zini siquvchi salniklar korpusdan solidolning 
to‘kilib ketishining oldini oladi.