Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Qiyalikning  mustaxkamligini  gorizontal  kuchlar  usuli  bilan  aniqlash 
(Maslov  –  Berer). 
Bu  usulni  turli  tog’  jinslaridan  tashkil  topgan  qiyalik  uchun 
surilish yuzasining har qanday shaklida qo’llash mumkin. Bu hol esa tabiatda juda 
keng tarqalgan.  
 
Maslov – Berer usulida ham hisoblash ishlarini chizma va analitik yo’l bilan 
olib borish mumkin.  
 
Bu    usul    gruntdagi  faol  bosimni  aniqlashga  asoslangan  bo’lib,  qiyalikning 
surilish  yuzasi  yotishiga  va  yer  usti  relyefiga  qarab  qiyalik  bir  necha  qismlarga 
(bloklarga)  ajratiladi.  Har  bir  qism  (blok)  uchun  mustahkamlik  koeffisiyenti 
quyidagi ifodalardan foydalanib aniqlanadi: 
 
 
 
 
 
bu yerda: 
α - qiyalik burchagi; 
H - qiyalikka ta’sir qiluvchi umumiy bosim; 
-siljituvchi burchak; 
T - ishqalanish, bog’liqlik va normal kuch tomonidan hosil bo’lgan, qismni ushlab 
turishga intiluvchi kuch; 

---

260 
 
 
P - qiyalik og’irligi; 
R  -  qiyalikni  siljitishga  harakat  qiluvchi  faol  bosim  bo’lib,  u  umumiy  bosimning 
bir qismini tashkil etadi.  
 
95-rasm. Gorizontal kuchlar usuli 
Tajribalar shuni ko’rsatdiki, qiyalikning  siljishi  mustahkamlik koeffitsiyenti 
miqdori  birdan  ozgina  kichik  bo’lganda,  ham  ro’y  beradi.  Shu  sababli 
mustaxkamlikni ta’minlash uchun 
K 
mus 
≥1 
bo’lishi kerak.