Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Qiyaliklarning  mustahkamligini  aniqlash. 
Ko’pincha,  qiyaliklarning 
mustahkamligini  miqdoriy  jihatdan  mustahkamlik  koeffitsientini  hisoblash  orqali 
aniqlash  kerak  bo’ladi.  Bunday  vazifalar  ko’tarma,  chuqurlik  qiyaliklari 
mustahkamligini  hamda  ko’chki  hodisasi  bo’lib  turadigan  yoki  bo’lib  o’tgan 
joylarning mustahkamligini aniqlash uchun kerak. Shuningdek, ko’chki hodisasiga 
qarshi chora-tadbirlarni ishlab chiqishda ham bu asosiy vazifa hisoblanadi.  
 
Shuni  ta’kidlab  o’tish  kerakki,  hozirda    ham  ko’chki  hodisasini  o’rganish, 
uning tub mohiyatlarini  aniqlash davom etmoqda.  
Qiyaliklarning 

---

256 
 
 
mustahkamligini  aniqlash  usullari  juda  xilma-xil  bo’lib,  ularni  ma’lum    geologik 
sharoitda    qo’llash    mumkin.  Buning  uchun  joyning  muhandis  geologik  sharoiti 
yaxshi  o’rganilgan  bo’lishi  shart.  Qiyaliklarning  mustahkamligini  aniqlashda 
hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlar bo’lishi kerak: 
1.  Qiyalik (joy)ning aniq geologik qirqimi. Bu qirqimda yer osti suvlarining sathi 
ko’rsatilgan  bo’lishi  kerak.  Bu  qirqim  aniq  masshtabda  tuzilgan  hamda  yer 
yuzasining relyefining har bir qismi aniq aks ettirilgan bo’lishi; 
2.    Gruntlarning  xususiyatlaridan  –  zichligi,  namligi,  surilishga  qarshilik  kuchi 
kattaliklarining  qiymatlari  hamda  yer  osti  suvi  bosim  gradiyenti  qiymati 
aniqlangan bo’lishi; 
3.    Joyning  o’ziga  xos  holatlari  aniqlanishi  –  yer  osti  va  yer  usti  suvlarining  eng 
ko’p  tarqalish  chegaralari,  qiyalikni  tashkil  etuvchi  tog’  jinslari  namligining  eng 
ko’p  miqdori  va  qiyalikning  mustahkamligiga  ta’sir  etuvchi  tashqi  sabablar 
aniqlanadi.  
 
Sanab  o’tilgan  ma’lumotlar  aniqlangandan  so’ng  mustahkamlikni  hisoblash 
usuli tanlanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, bu usullar xilma-xildir.  
 
Quyida ana shu usullardan ba’zi birlarini ko’rib chiqamiz.