|
Optimal namlik miqdorini aniqlash (MCV)
Proktor tajribasi tahlili shuni ko’rsatadiki zichlash kuchi, namlik va zichlik
orasida bog‘liqlik mavjud. Gruntda optimal namlik bo’lganda 62-rasmda
ko’rsatilgan kuchlanish (tebranma zichlashdagi zarbalar miqdori) grunt skeletining
zichligini ko’paytirmaydi. 18-jadval va 62-rasmlardan ko’rish mumkinki,
zichlovchi kuchni oshirganda optimal namlik kamayib boradi va gruntning yuqori
zichligi oshib boradi.
183
Juda aniq ko’rsatish mumkinki, agar shu gruntdagi namlikni doimiy ushlab
turilganda, zichlovchi yagona kuch bo’lib (tebranma zichlovchining eng qulay
zarbalari), qaysiki grunt skeletining zichligi eng katta qiymatga ega bo’ladi va
undan keyin zichlovchi mashinaning zarbalari miqdori oshirilsa ham, grunt zichligi
ko’payishiga olib kelmaydi.
Bundan tashqari, grunt namlikni saqlashi qancha ko’p bo’lsa, gruntda grunt
skeleti zichligining eng katta qiymatiga etkazuvchi kuchlanish shuncha kamayadi.
Namlikni aniqlash usuli (MCV) shunga asoslangan gruntlarda tajriba
o’tkazilib, yagona namlik miqdorini aniqlash uchun asta–sekin zichlash zarbalari
ko’paytirib boriladi va zichlovchi kuch miqdori aniqlanadiki, bu kuchdan so’ng
kuch ko’paysa ham, gruntning zichligi oshmaydi. MCV tajribasi nisbatan yangi
bo’lib, 1970 yil oxirida ishlab chiqilgan va bu yerda to’liq ba’yon etiladi, chunki
undan hozirda keng foydalanilmoqda. 63-rasmda gruntdan olingan namunaning
namligini aniqlash qurilmasi ko’rsatilgan. Bu qurilmaning shakli balandligi 200
mmga 100 mm bo’lib, og‘ir ko’chirish mumkin bo’lgan asosga o’rnatilgan, unga
og‘irligi 7 kg, diametri 97 mm bo’lgan erkin tushuvchi silindirsimon zichlovchi
avtomat mexanizmdan iborat bo’lib, 250 mm balandlikdan doimiy grunt
namunasiga tushushi tartibga solib turiladi. Asosning og‘irligi 31 kg bo’lib, dala
sharoitida har qanday qattiqlikdagi grunt ustida ham ishlatish mumkin.
184
64-rasm. Proktor asbobining tuzilishi
Tajribada 20 mm elakdan o’tkazilgan gruntdan 1.5 kg namuna olinadi va
shaklga solinib, usti diametri 99 mm bo’lgan qattiq disk bilan berkitiladi. So’ngra
lentasimon transportyer sekin–asta disk ustiga tushiriladi va uni zichlovchi shaklga
o’z og‘irligi bilan kirishi ta’minlanadi. So’ngra avtomatik boshqaruvchi mexanizm
shunday o’rnatiladiki, u yo’naltiruvchi sterjenni 250 mm masofadan tushishini
ta’minlashi lozim. So’ngra zichlovchi yuqoriga ko’tariladi, toki u avtomat orqali
ushlab olinishi va tushishi va shaklga kirishi (yoki uzunasiga shakl ustida),
zichlovchiga biriktirilgan shkala yordamida o’lchashi va belgilanishi kerak (18-
jadval). Bu jarayon bir necha marta qaytariladi, bunda avtomat mexanizm shunday
o’rnatilishi lozimki, 250 mm masofadan doimiy tushishini ta’minlasin, bunda
belgilangan zarbalar sonini o’lchashi toki zichlovchining qo’shimcha tushishiga
erishilguncha, qo’shimcha zichlash bo’lmasin. So’ngra grunt namunasi shakldan
olinib, namligi odatdagidek aniqlanadi.
Berilgan har qanday zarbalar “n” miqdorda zichlovchini kiritadi, so’ngra 4n
zarb bilan solishtiriladi va hisoblanib, ularning farqi belgilanadi, bu grunt zichligini
aniqlashdagi o’lchov hisoblanadi.
185
Agar o’zgarishni (chiziqli shkala bo’yicha) chizmaga qo’ysak,
boshlang‘ich umumiy zarbalar miqdoriga qarshi n logarifmik masshtabda
quyidagicha ko’rinishga ega bo’ladi:
65-rasm. Optimal namlikni aniqlash diagrammasi
Tajribani bajarish asosida olingan qiymatlar jadvali
19-jadval
Shibbalashzarbalaris
oni “n”
Qolipustidanshibbalashbalan
dligi (mm)
Shibbalashzarbalari “n” va
“4n”
bo’lgandatushishningo’zgar
ishi
1
106.3
23.5
2
96.4
29.2
3
89.0
31.8
4
83.8
31.7
6
74.7
23.1
8
67.2
15.6
12
57.2
5.6
16
52.1
0.5
186
24
51.6
0
32
51.6
48
51.6
Ahamiyat bering, eng tik to’g‘ri chiziq 5 mm li miqdordan yoki uning oldidan
o’tadi. “Suv o’tkazuvchanlikning o’zgarishi”, taxminan nuqtani ko’rsatish uchun
qabul qilingan, qaysiki, asosan, zichlikni o’zgarishi yuz bermaydigan namunaning
namlik sharoiti miqdori (MCV) quyidagicha aniqlanadi :
bu yerda:
B – zarbalar soni, to’g‘ri chiziqda ko’rsatilganidek, qachonki tushish o’zgarishi 5
mmga teng bo’lgandagi. (MCVda oldin tayyorlangan diagramma pastki gorizontal
o’qdan hisoblash mumkin).
Misol uchun, 4.10-jadvalida va 4.12-rasmda MCV = 10.8 va o’lchangan namlik
miqdori=31.5 %. Tajriba uchun taxminan 30 min ketadi. U gruntdan olingan bir
necha namunada o’tkaziladi, bunda har bir namuna uchun turlicha MCV olinadi.
Namlik miqdorlari chizmaga o’tkazilganda, nisbatan namlik miqdori mos
keladigan, grunt uchun to’g‘ri bog‘liqlik aniqlanadi, undan kelgusida dala
sharoitida namlikni aniqlash uchun foydalanish mumkin bo’ladi. Shunday qilib,
agar namlik miqdori dala sharoitida har qanday vaqt uchun talab etilsa, uning
MCV ni bir unga o’xshash ma’lum mexanizm orqali tezda aniqlash mumkin va
namlik miqdorini kalibrlaydigan jadvaldan hisoblash mumkin.
Qurish bo’yicha asosiy qo’llanma sifatida MCV 8.517 ni grunt uchun
zichlashda tabiiy namlikda pastki chegara deb olish tavsiya etiladi, lekin yer
ishlarida qiyinchiliklarni MCV ni bu qiymatdan past bo’lgandagini kutish
mumkin
11
.
11
Highway, C.A.O’Flaherty, 109-bet
187
Do'stlaringiz bilan baham: |
