Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

platforma
 deb ataladi. Platformalar 
Yer  qobig’ining  juda  qattiq  qismi  bo’lib,  ularda  asosan,  sekin,  tik,  tebranma 
harakatlar  bo’lib  turadi.  Ularga  Rus,  Shimoliy  Afrika,  Avstriya  platformalari  va 
boshqalar kiradi. 
 
Yer  qobig’ining  tektonik  harakatlar  ko’p  va  tez  bo’lib  turadigan  qismi 
geosinklinal 
deb  ataladi.  Geosinklinallarga  platformalar  oralig’i  kiradi. 
Geosinklinallar  hududlar  uchun  har  xil  burmalangan  (bukilgan)  va  uzilishli 
tektonik  harakatlar  mansubdir.  Bu  hududlarda  yer  tebranishlari  va  vulqonlarning 
otilishi  ro’y  beradi.  Yuqorida  aytib  o’tilgab  Qrim,  Karpat,  Alp,  Pomir,  Kavkaz 
tog’lari shu hududlarga xosdir.  
 
Tektonik  harakatlar  tufayli  gorizontal  holda  yotgan  qatlamlar  bukiladi, 
egiladi  va  uziladi,  natijada  tog’  jinslari  quruqlik,  daryo  va  ko’lda  gorizontal  yoki 

---

343 
 
 
biroz qiya holga keladi, burmalanadi, bir-birining usitga suriladi va hatto ag’darilib 
ketadi. Bunday qatlamlar 
dislokatsiyaga
 uchragan qatlamlar deb ataladi
17
. 
 
142-rasm. Tabiatda tarqalgan dislokatsiya jarayoni 
 
 
Dislokatsiyalarning  har  xil  turlarini  bilish,  tog’larning  hosil  bo’lishini 
o’rganish  kelajakda  yo’l,  ko’prik  quruvchi  va  boshqa  qurilish  muhandislarimizga 
qurilish  loyihasini  to’g’ri  va  aniq  ma’lumotlar  orqali  ishlab  chiqishga  yordam 
beradi.  Tektonik  harakatlar  natijasida  ro’y  beradigan  dislokatsiya,  asosan,  ikki 
turga ajratiladi:  
1.
 
Buralma dislokatsiya;  
2.
 
Uzilma dislokatsiya. 
 
Yer qatlamlarida ro’y beradigan tebranma gorizontal harakatlar natijasida 
buralmalar  hosil  bo’ladi.  Buralmalar  yer  qobig’ining  siqilishiga  olib  keladi, 
natijada  qavariq  va  botiq  buralmalar  hosil  bo’ladi.  Bularga  Kavkaz,  Ural,  Tyan-
Shan  tog’  tizmalarini  misol  qilish  mumkin.  Bu  buralmalarda  ko’tarilgan  joy