Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

5.3. K uzatuv natijalari, ularni tahlil qilish
B u m etodga m atem atika va statistika m etodlarini q o ‘shishim iz 
noo‘rindir. B unga sabab birinchidan, shunday adabiyotlar borki, u 
yerda bu m a’lum otlar haqida batafsil yozilgan. Ikkinchidan, talabalar 
«psixologiyada m atem atik statistik m etodlar» nom li alohida fan 
o ‘tadilar, 
laboratoriya m ashqlarini hisoblashda esa bu fanni 
am aliyotda qoMlaydilar. Shuning uchun ham bu bobda m etodlar 
haqida batafsil to ‘xtalam iz.
Tasavvur qilaylik, turli xildagi eksperim entlar javobi statistik 
faraz orqali ishlab chiqilgan. Bu m etodlar javo blarin i k o ‘rib chiqib 
qanday xulosaga kelishim iz m um kin? Turli xil tadqiqotlar m eto­
dining xulosasi «nol» y a ’ni, unchalik to ‘g ‘ri v a tayyor b o im a g a n
javoblar, statistik yoki sababli bogMiqlikdir. BogMiqlik topilganda, 
statistik taxm inning tasdiqlanishi yoki inkor etishida o ‘xshashlik- 
larning bog‘hqIigini tahlil qilish yoki eksperim ental farazni tasdiq- 
lash lozim. O datda, eksperim entator nazorat va eksperim ental gu- 
ruhlarning turli xil xarakterdagi farazni tasdiqlashga harakat qiladi.
Statistik xulosaga k o ‘ra turli xil jav o b lam i ishlab chiqish m um ­
kin. Tadqiqotchi nol farazni tasdiqlashi yoki inkor etishi mum kin. 
Lekin u haqiqatdan ham to ‘g ‘ri (obyektiv) yoki n o to ‘g ‘ri bo'lishi 
m um kin. Shunga k o ‘ra to ‘g ‘ri usulni k o ‘rib chiqam iz:
1 )n o l farazni qabul qilish;
2) y o lg ‘on nol farazni inkor qilish;
3) y o lg ‘on nol farazni qabul qilish;
4) to ‘g ‘ri nol farazni inkor qilish.
Shundan ikki variantni to ‘g ‘ri desak b o ‘ladi, ikkisi esa xato. Xato 
variantlarni 1-2 turdagi xato deb qabul qilam iz.
Tadqiqotchi birinchi turdagi xatoni y a ’ni nol farazni inkor etsa, 
xato b o ia d i. Y o lg 'o n nol farazni qabul qilish esa 2-turdagi xatoni 
qilishdir.
Tadqiqotlar soni qancha k o ‘p b o ‘lsa, statistik xabarlam ing 
to ‘g ‘riligi ortadi, shunga k o ‘ra birinchi turdagi xatoni qilish im koni 
kam ayadi. 1-turdagi xato eksperim entni aniqlashda, shuningdek 
noto‘g ‘ri 
farazni qabul qilishda aham iyatga ega. 2-turdagi xato
73

---