Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

I.P.Pavlov 
tipologiyasining 
o‘ziga 
xos 
tomonlari 
quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
«
Badiiy tip»
uchun bevosita u taassurotlar jonli tasavvur, 
yorqin idrok, his-tuyg‘ular (emotsiyalar) natijasida vujudga 
keladigan obrazlarning yorqinligi xosdir.
«Fikrlovchi tip»
uchun mavhumlarning, mantiqiy tizimlarning, 
nazariy mulohazalarning, metodologik muammolarning ustunligi 
muvofiqdir. 
Layoqat 
– qobiliyat taraqqiyotining dastlabki tabiiy sharti 
sifatida namoyon bo‘ladigan miya tuzilishining sezgi a’zolariga va 
funksional xususiyatlariga aytiladi. 
Talant
yunoncha qimmatbaho, noyob narsa, irsiy tabiiy xislat 
degan ma’noni anglatib, muayyan faoliyatning muvaffaqiyatli va 
ijodiy ravishda bajarilishini ta’minlaydigan qobiliyat hamda 
iste’dodlar majmuasidan iborat individual xususiyatdir.
Qobiliyatlarning rivojlanishi va shakllanishi quyidagilarga 
bog‘liq:
Birinchidan,
ma’lum bir faoliyatga moyillik yoki intilish 
borligiga va faoliyat natijalarining sharoitga qarab tegishli tabiiy 
zehn, nishonalarni aniqlash yo‘li bilan.
Ikkinchidan,
mutaxassis (musiqachi, artist, rassom va hokazo) 
rahbarligida tizimli faoliyatga jalb etish orqali shaxsning tabiiy 
xususiyatlarini chiniqtirish va rivojlantirish yo‘li bilan.
Uchinchidan, 
umumlashgan aqliy operatsiyalarni shakllan-
tirish yo‘li bilan borishi kerakki, bu operatsiyalar umumiy va 
maxsus axborotni yengil va samarali o‘zlashtirishni, tanlagan 
faoliyat bo‘yicha ko‘nikma va malakalarni hosil qilishni ta’minlasin.
To‘rtinchidan,
o‘quvchining maxsus qobiliyatini kamol 
toptirishni jadallashtirishni ta’minlovchi shaxsni har tomonlama 
rivojlantirish yo‘li bilan.

---

159 
Beshinchidan, 
shaxsning faollik alomatlarini tarbiyalash yo‘li 
bilan borish kerakki, bu alomatlari dastavval mehnatsevarlik, mus-
taqillik, tashabbuskorlik, puxtalik, qat’iyatlik, sinchkovlik va 
tanqidiylikdan iborat.
V.A.Kruteskiy matematik qobiliyat tuzilishiga quyidagilarni 
kiritadi:
1) 
qobiliyatda bolalarning matematik materialni qabul qilish 
borasidagi qobiliyatiga matematik obyektlar, munosabat va amallarni 
shakl holiga keltirib idrok qilish matematik materialga o‘ziga xos
«yig‘ma» analitik-sintetik ishlov berish qobiliyati qayd etish lozim.