Z. Mamadiyarov, A. Norov, O‘. Haydarov

 
 
 
1-rasm. Bank xizmatlarini boshqarish funksiyalari. 
Bank xizmatlarini boshqarish funksiyalari iqtisodiy adabiyot-
larda bir nechta deb ko‘rsatiladi. Ularning asosiylari quyidagilar: 
- bozorni umumlashgan holda o‘rganish va istiqbolini 
belgilash, hamda unga bo‘lgan talabni, bankga tashqi muhitning 
ta’sirini o‘rganishdan iboratdir.
- bankning ishlab chiqarish (iqtisodiy kredit) potensialini, 
barcha qobiliyatini real baholash; 
- uzoq muddatli xizmatlarini (aktiv va passivlarini) boshqarish 
Talab asosida yangi 
xizmatlarni joriy qilish 
va ularni sotish 
Bozorni umumlashgan 
holda o‘rganish va 
istiqbolini belgilash 
Bankning ishlab 
chiqarish potensialini 
real baholash 
Uzoq muddatli 
xizmatlarini 
boshqarish 
strategiyasini bozor 
talablarini va o‘z 
potensialini hisobga 
olgan holda 
rejalashtirish 
Bankning 
operatsiyalarini (aktiv 
va passivlarini) 
boshqarishni tashkil 
qilish va uning ustidan 
nazorat o‘rnatishdir. 
Bank 
xizmatlarini 
boshqarish 
funksiyalari 

---

131 
strategiyasini bozor talablarini hamda o‘z potensialini hisobga 
olgan holda rejalashtirish; 
- talab asosida yangi xizmatlarni joriy qilish va ularni sotish; 
- bankning aktiv va passivlarini boshqarish faoliyatini tashkil 
qilish va uning ustidan doimiy nazorat o‘rnatishdir 
Banklar aktiv va passivlarini boshqarishning qoidalarini 
o‘zlashtirdi va intensiv ravishda o‘z faoliyatlarini strategik 
rejalashtira boshladilar. Hozirgi kunning holati bankning 
muammolariga e’tibor kuchaytirish bilan xarakterlanadi. Buning 
asosida jahon iqtisodiyotiga xos bo‘lgan ikki tendensiya mavjud: 
1. Bank muassalarining internatsionallashuvi.
2. Moliya bozorlarining boshqarmaslik (deregulirovanie) 
Bank bozor segmentatsiyasini ikki tamoyilga ko‘ra amalga 
oshirish mumkin.
Bank mahsulotlari bo‘yicha (kredit operatsiyalari, investitsiya, 
trast operatsiyalari bozorlari ) 
Mijozlar bo‘yicha (kuchmas mulk egalari, korporatsiya bozori, 
davlat hukumati bozori) 
Bozorlarni alohida segmentlash bo‘yicha bo‘lishni mohiyati 
shuki, bozorning barcha kuchini sochib yuborish emas, balki 
alohida segmentlarga mo‘ljal olishdir. Bozor segmenti alohida 
olingan gruppaning bir xil turdagi operatsiyalarga bo‘lgan talabi 
va uni to‘lashga tayyorgarligini bildiradi. Banklar bozorlarni 
segmentlashi quyidagilarga asoslanadi: 
Bozor segmenti alalohida aniq tasvirlanishi shart 
Olingan barcha ma’lumotlar tahlil uchun etarli bo‘lishi shart 
Olingan segmentlar bankka foyda keltirishi shart 
Tanlab olingan segmentlarda reklama qilish imkoniyati 
bo‘lishi kerak.
Jahon bank tizimida ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlar, MDH 
mamlakatlari bank tizimiga ham tobora ko‘proq ta’sir 
ko‘rsatayotir. Bular
Birinchidan, bu o‘zgarishlar to‘ulovlarning yangi integratsiya 
vositalarini yuqori sur’atlar bilan shakllantiradigan bank operatsi-
yalarini kompyuterlashtirishning texnologik inqilobi bilan bog‘liq. 

---

132 
Bu jarayonlar talaygina moliyaviy xarajatlar talab qiladi, bank ishi 
qimmatlashadi, biroq uning samaradorligi va uning tezkorligi 
oshadi, bu esa xarajatlar o‘sishini qoplaydi.
Ikkinchidan, bank ishida o‘sib borayotgan raqobat banklarning 
qo‘shilib ketishiga olib keladi. Bu esa sarmoyalar bozorida va 
iqtisodning investitsiyalar sohasida yangi sharoitlarni vujudga 
keltiradi. O‘zbekistonning bank tizimi unga kam quvvatli talay 
banklar kirganligi sababli, yakin vakt ichida bu tamoyilning 
ta’sirini boshdan kechiradi. Bu hodisaga respublika bank xizmati 
bozorida anchagina raqobatbardosh va samarali bo‘lgan chet el 
banklarining paydo bo‘lishi ham yordam beradi.
Uchinchidan, bu an’anaviy bank xizmatlari bozoriga tobora 
shaxdam odimlar bilan kirib kelayotgan bankdan tashqari 
tuzilmalar bilan raqobatning kuchayishi. Jumladan, aholiga kredit 
kartochkalari bilan xizmat ko‘rsatish sohasida turli xildagi tijorat 
tuzilmalari faoliyat ko‘rsata boshlaydilar.
To‘rtinchidan, bank ishlariga bu xizmatlarning ko‘p sonli 
iste’molchilari ta’siri ortadi. Iste’molchi operatsiyalarining tezligi 
va sifati, hisob-kitoblarning qulayligi, mijozlarning ehtiyojlariga 
diqqat e’tibor qaratilishiga nisbatan banklarga tobora qattiq 
talablar qo‘ya boshlaydi. Bank tizimi hozir hal qilinishi qiyin 
bo‘lgan 
dilemmaning 
keskinlashuvi 
sharoitida 
turibdi. 
Qo‘yilmalarni 
jalb 
qilishda 
banklar 
ekspansiyasi 
va 
omonatchilarni 
zararlardan 
kafolatlash 
o‘rtasida 
asosiy 
muvozanatsizlik 
mavjud. 
Kafolatlar 
moliya 
institutlariga 
qo‘shimcha qo‘yilmalarni jalb qilish imkonini beradi. Qo‘yilmalar 
faoliyatining omonatchilar tomonidan boshqarilmasligi esa, 
banklarga bu qo‘yilmalardan foydalanishda keng imkon yaratib 
beradi.