Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik

?
TAKRORLASH UcHUN SAVOLLAR
1. Yahudiylik dini tarixi va manbalari haqida nimalarni bilasiz?
2. Hinduiylik qanday din sanaladi va uning ta’limoti nimalardan 
iborat?
3. Jayniylik dini Hindiston tarixida qanday rol o‘ynagan?
4. Sikxiylik qanday din hisoblanadi va hozirgi kunda bu din taraf-
dorlari Hindiston siyosiy hayotiga qanday ta’sir ko‘rsat moqda?
5. Daochilik ta’limotida nimalarga katta e’tibor berilgan?
6. Konfutsiychilik nima asosida vujudga kelgan va Konfutsiychilik 
ta’limotida qanday masalalar muhim o‘rin egallagan?
7. Sintoiylik diniy ta’limoti Yaponiya hayotida qanday o‘ringa ega 
bo‘lgan?

---

32
4-§. ZaRduShTIYlIK
Zardushtiylik miloddan avvalgi VII–VI asrlarda O‘rta 
Osiyo va qadimiy Eronda yuzaga kelgan. Zardushtiylik dini 
e’tiqodiga ko‘ra payg‘ambar deb hisoblangan Zardusht ismli 
shaxs nomiga nisbat berilib, shartli ravishda shunday atab 
kelinadi. Aslida esa, uning muqaddas kitobi hisoblanmish 
«Avesto»da «Mazdayasna» dini deb atalgan. Bu so‘zni 
«Mazdaga sig‘inmoq» deb tarjima qilish mumkin. Mazda so‘zi 
«donish, donishmand, oqil» kabi talqin etiladi.
Zardushtiylik «behdin», ya’ni «eng yaxshi din» deb ulug‘langan. 
Unga ko‘ra, barcha ezgu borliq Mazdaning irodasi bilan yaratilgan 
deb e’tiqod qilingan. Mazda so‘zi oldiga ulug‘lash so‘zi Axura 
qo‘shilib, zardushtiylikning ilohi – Ahuramazda nomi paydo 
bo‘lgan. Bu qo‘shimcha so‘z «Janob Mazda» yoki «Xudo Mazda» 
demakdir.
Zardusht nomi manbalarda Zaratushtra, Zardust, Zaroastr 
ko‘rinishlarida ham ishlatiladi. Tadqiqotchilar o‘rtasida Zardushtning 
tarixda bo‘lgan yoki bo‘lmaganligi borasida turli fikrlar mavjud. 
Ba’zilar uni tarixiy shaxs deb bilsalar, boshqalar afsonaviy shaxs deb 
hisoblaydilar. Manbalarning xabar berishicha, u miloddan avvalgi, 
taxminan 570-yillarda tug‘ilgan ilohiyotchi, faylasuf, shoirdir. 
Zardusht O‘rta Osiyo hududida mavjud bo‘lgan ko‘pxudolikka 
asoslangan qadimiy diniy tasavvur va e’tiqodlarni isloh qilib, yangi 
dinga asos soldi.
Zardushtning tug‘ilgan va ilk diniy faoliyatini boshlagan joyi 
to‘g‘risida ikki xil fikr mavjud.
Birinchisi, 
Midiya (hozirgi Eron hududida) Zardushtning va-
tani va zardushtiylikning ilk tarqalgan joyi hisoblanadi. Bu 
fikr tarafdorlarining dalili – birinchidan, zardushtiylikning qa-

---

33
dimiy Eron hududlarida keng tarqalgan bo‘lsa, ikkinchidan, 
zardushtiylikning muqaddas kitobi sanalmish «Avesto»ga yozilgan 
sharhlarning qadimiy eron-pahlaviy tilida bo‘lganligidir.