Z. K. Salimova Annotatsiya

Intensiv pedagogik texnologiyalarini ingliz tilini o`rganishda tadbiq etish.
Z.K.Salimova
Annotatsiya Maqolada intensiv pedagogik texnologiyasidan foydalanib, ingliz tilini o’qitishning o`quv jarayonidagi vazifalari va intensiv metodlarini qo’llashning mazmun-mohiyati to’g’risidagi tushunchalar yoritib berilgan.
Tayanch so’zlar o’qitish, innovatsiya, pedagogik hamkorlik , rivojlanish ta'limi,
fikrlashni rivojlantirish,muammoli ta`lim, o’quvchi, ilm-fan, ta’lim, tarbiya, bilim, tizim, sifat, samaradorlik
Hozirgi kommunikatsion rivojlanish davrda ingliz tilini tezroq o`zlashtirish zamon talabiga aylanib bormoqda yani intensiv, yuqori mahsuldor texnologiyalar hal qiladigan davrda yashamoqdamiz. Xalqaro va ichki raqobatda ilg‘or texnologiyalarni yaratgan va ularga egalik qilgan, ular yordamida yuqori sifat ko‘rsatkichlariga erishgan, taraqqiyotni tezlashtirib, boshqalardan oldinda bo‘lgan kishi g‘olib hisoblanadi.
Ingliz tilini o'qitish va o`rganish uchun zamonaviy intensiv pedagogik texnologiyalardan foydalanilgandagina eng yaxshi samaradorlikka erishish mumkin.
Ulardan ommaviy foydalanish bugungi kunda haqiqiy innovatsion resurs bo'lib, intensiv usuldan hali to'liq foydalanilmayapti.
Pedagogik hamkorlik texnologiyasi. Innovatsion o'qituvchilar tajribasini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ular qo'llaydigan o'qitish usullarining xilma-xilligi bilan birga, ular ham bir umumiy xususiyatga ega: sinfda o'qituvchi o'rtasida alohida munosabat va o'zaro ta'sirga ega bo'lgan muhitni yaratish qobiliyati: umumiy maqsadga erishish istagi;
- o'zaro tushunish, umumiy manfaatlar va birgalikda harakat qilish zarurligini anglash;
- bir-biriga mehr-oqibatli, ishonchli munosabat, qiyinchiliklarni yengib o‘tishda o‘zaro yordam, muloqotdan zavq olish va jamoada ishlash;
- vijdonlilik, mehnatsevarlik, fidoyilik;
- qiziqish, yaxshi kayfiyat, darsga fidoyilik, ta’lim-tarbiya muammolarini hal etishda matonat ;
- o'quvchilarning tashabbuskorligi, mustaqillik va ijodkorligining namoyon bo'lish erkinligi;
- o'zaro baholashda xolislik, adolatli munosabatlar va muloqot madaniyati.

O'quv jarayoni. Intensiv usulning vazifasi

O'qituvchi

Intensiv usullarda mazmunli o`qitish tizimini birgalikda tashkil etish

o`quvchi

Intensiv pedagogik texnologiyalar -pedagogik hamkorlik -manfaatlarni ta'minlash -o`quvchining psixologik tayyorgarligini shakllantirish va saqlash -rivojlanish ta'limi -fikrlashni rivojlantirish -muammoli ta`lim

Ta'lim natijasi -insonparvarlik ruhida hayot va faoliyatni o'rganish -demokratik sharoitda yashash va ishlashni o'rganish -bozor iqtisodiyoti sharoitida yashash va ishlashni o'rganish -sog'lom turmush tarzi ta'limi -kompyuterdan foydalanish pedagogikasi

Intensiv pedagogik ta’lim texnologiyalari o`qituvchi tomonidan ataylab yaratilgan yuqoridagi xususiyatlari bilan ajralib turadigan dars texnologiyasi pedagogik hamkorlik deb ataladi. Ushbu intensiv usullardan foydalanib o`tkazilgan dars ma'lumotni uzatish o'qituvchilar tomonidan umumiy va do'stona tarzda olib boriladigan darsga aylanadi, bu yuqori intensivlik va mahsuldorlik bilan ajralib turadi. Pedagogik hamkorlik texnologiyasi to`laqonli o`qitish, tarbiyalash va rivojlantiruvchi pedagogik samarani keltiruvchi “pedagogik vosita” vazifasini ham bajaradi. Ushbu texnologiyani amalga oshirish bo'yicha o'qituvchiga asosiy tavsiyalar quyidagilar:

O‘quvchilarga mehr bilan munosabatda bo‘lish, ularning kelajakda yetuk mutaxassis, bilimli va ma’naviyatli inson bo‘lib yetishishiga hissa qo‘shishga samimiy va kuchli intilish, tabiiy xayrihohlik, demokratiya, ochiqlik, qulaylik, yordam berishga tayyorlik, ochiqlik, adolatlilik, qat'iyatlilik, qo'llab-quvvatlash bilan ajralib turadigan do'stona murabbiy lavozimini egallashdir. O`quvchilar orasida obro'-e'tibor qozonishga erishish tajribali o'qituvchi o`quvchilarni majburlashi shart emas; ular o'zlari uning so'zlarini eshitadilar, ularni qadrlashadi va maslahatlariga amal qilishadi; har bir obro'li o'qituvchi yorqin shaxsiyat va individuallik bilan ajralib turadi va o'quvchilarni ingliz tili faniga bo`lgan qiziqishlarini oshiradi. Intensiv pedagogik texnologiyasining yana bir eng muhim jihati o‘quvchilar bilan munosabatni o‘zaro tushunish, o‘zaro hamdardlik, insonparvarlik, demokratiklik asosida qurishdir.
O‘quv jarayonini “bir tomonlama o‘yin” sifatida emas, balki maqsadga erishish uchun o‘zaro sa’y-harakatlarning faol jarayoni sifatida qurish, muloqotni psixologik-pedagogik mulohazalar asosida pedagog sifatida amalga oshirish, nima deyish va qanday aytish haqida doimo o‘ylab zarurdir.
O`quvchilar bilan psixologik aloqa o'rnatish muammosini hal qilish - bu kommunikativ kayfiyatning o'ziga xos turi, niyatlar, fikrlar, his-tuyg'ular, samimiylik, suhbatdoshning so'zlariga e'tibor berish, tushunishga moyillik bilan tavsiflangan maxsus muloqot muhiti unga; psixologik aloqa o'qituvchidan tabiiy xulq-atvorga ega bo'lishni, o'quvchini shaxs sifatida hurmat qilishni, muloqotning o'ziga xos samimiyligi va samimiy ohangini, uni birdaniga buzishi mumkin bo'lgan so'zlarni, xatti-harakatlarni istisno qilishni talab qiladi.
Doimiy ravishda pedagogik usulni namoyon etish, mashg'ulotlarda kayfiyatni ko'tarish, ilhom, ishtiyoq, qiziqish bilan o'tkazish. Dars jarayonida o`qituvchining mag`lubiyati o`quvchilarda kuzatiladigan zerikish, befarqlik, passivlik, esnash, o'qituvchining darsda aytganlariga befarqlik hisoblanadi.
O`quvchilarning darsga qiziqishini ta'minlash texnologiyasi.
Har qanday o`tiladigan mavzu qiziqarli bo'lmasa, yaxshi o'rganib bo'lmaydi. Intensiv usulda ingliz tilini o`rgatish o`quvchining qiziqish imkoniyatlarni kengaytiradi. E'tibor qilishni, yaxshiroq tushunishni va yodlashni ta'minlaydi. Intensiv usulda yondoshgan holda dars o`tish o`quvchiga shu fanga bo`lgan qiziqishni oshiradi. Qiziqtirish bilan o`tilgan dars ikki baravar muvaffaqiyatli bo'ladi. Intensiv pedagogik texnologiyaning qo`llanilishi jahon pedagogikasining rivojlanishidagi g'oyalardan biridir. Binobarin, o`qituvchining darsini qiziqarli o`tkazishga, zerikishga qarshi kurashga g`amxo`rlik qilishi insonparvarlik ixtirosi emas, balki zarurat, o`qituvchining psixologik-pedagogik yetukligining namoyon bo`lishidir. Bu esa mashg`ulot muvaffaqiyatining dastlabki shartlaridan biridir.
O`quvchilarning qiziqishini ta'minlash texnologiyasida e'tiborga olinishi kerak bo'lgan asosiy omillar quyidagilardir:
-o'qituvchining darsga bo'lgan qiziqishi, unga bo'lgan ishtiyoqining yaqqol namoyon bo'lishi, o'quvchilar uchun fanga bo`lgan qiziqishi yanada ortadi.
- inson nafaqat qiziqqanligi uchun yaxshi tushunadi, balki tushunganligi uchun ham qiziqadi, ya'ni o'rganilayotgan ma`lumot taqdimotining ochiqligi, ravshanligi, tushunarli bo`lishi kerak.
Inson har doim o'zi uchun muhim bo'lgan ma`lumotlarga qiziqadi, shuning uchun o`qituvchi o`quvchilarga o'tiladigan materialning ularning hayoti va kelajagi uchun ahamiyatini doimiy ravishda ochib berishi kerak.
Dars jarayonida, mavzu o'tayotgan vaqtda muayyan qoidalar va maslahatlarni taqdim etish usullari;
- mavzu mazmunli va qiziqarli bo'lgan ma'lumotlar bilan farqlanishi;
-yangilik, amaliylik, izchillik, fikrlashning chuqurligi asosliligi va yakuniyligi;
Uslubiy usullardan foydalangan holda o`quvchilarning qiziqishini qo'zg'atish va ushlab turish, ko'rish, aniqlashtirish yani nazariy fikrlashdan faktlarga o'tish; personifikatsiyalar yani ismlar, tashkilotlar, o`quvchilarning shaxsiy tajribasiga havolalar, sinf xonadagi shaxsiy murojaatlar; sheriklik ("o'ylab ko'raylik ...", "siz nima deb o'ylaysiz?", "tasavvur qiling, siz ..." va boshqalar); muammoli vaziyatni yaratish; amaliy masalalarni yechishga talabalarni jalb qilish; mustaqillik va ijodkorlikni faollashtirish.
O`quvchining dars mazmunini o'zlashtirishga psixologik tayyorgarligini shakllantirish va saqlash texnologiyasi.
Dars nafaqat o'qituvchi, balki o'quvchining ham faolligini talab qiladi. O'qituvchi nutqini yaxshi diqqat qilmaydigan, befarq, uyqusirab, zerikkan o`quvchini o'rgatib bo'lmaydi. U o'rgatilgan hamma narsani o'rganishi uchun psixologik faol bo'lishni xohlashi kerak, ya'ni. dars boshidan oxirigacha o‘quv materialini o‘zlashtirishga tayyor holatda bo`lishi kerak.
Tayyorlik holati o'qituvchining sa'y-harakatlarini va beradigan bilimini qabul qilish uchun o'quvchining ruhiyatini ko`tarish, xuddi o'quv materialini o'zlashtirish "ishtahasi" ochilib va uni "yutib yuborish" istagida bo`lishi kerak. Bu holatda o`zlashtirish o‘quvchining o‘ziga bog‘liq, lekin o‘qituvchining ham imkoniyatlari bor. Barcha o'qituvchilarni uch guruhga bo'lish mumkin: tinglash mumkin bo'lmaganlar, tinglash mumkin bo'lganlar va e'tiborli bo'lganlar. Ikkinchisining pedagogik madaniyati va mahorati shundayki, ular har qanday auditoriyani zabt etadilar, hatto dastlab yomon kayfiyatda bo'lsa ham, uni o'zlarining ta'siriga bo'ysundiradilar.
O'qituvchi texnologiyasining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- darsda ikkita muammoni hal qilish: o'quv materialini taqdim etish va barcha choralar bilan parallel ravishda o'quvchilarning o'zlashtirishga faol tayyorgarligini shakllantirish va saqlash;
- darslarni ishtiyoq bilan, to'liq fidoyilik, yaxshi kayfiyat bilan o'tkazish va bu bilan o`quvchilarga ta'sir ko'rsatish
- darsning mazmuni barcha ishtirokchilari uchun qiziqarli bo'lishini ta'minlash;
- doimiy ravishda o'quvchilar e'tiborini jalb qilish.
Diqqatga erishish:
- jozibador kontent, ma'lumotlar, misollar, tavsiyalarni tanlash;
- o‘quv materiali ko’rinishining xilma-xilligi va uyg‘unligi (nazariy qoidalar, dalillar, rasmlar, jadvallar, amaliyotdan misollar, ilmiy tadqiqot ma’lumotlari, iqtiboslar, amaliy tavsiyalar, xulosalar va boshqalar);
-xilma-xil va kombinatsiyalangan usullar (hikoya, namoyish, o`quvchilarga savollar, savollarga javoblar, mashqlar, bahs-munozaralar).
nutqning balandligi (eshitiladigan darajada baland ovozda va eshitiladigan darajada jimgina gapirish), nutqning boyligi va foydalaniladigan nutqdan tashqari texnikalar (ovoz balandligi, intonatsiya, urg'u, iboralarning talaffuz tempi va ritmining o'zgarishi, nutqning ifodaliligi). mimika va imo-ishoralar, sinfdagi holat va joyning o'zgarishi va boshqalar);
“qayd olish uchun” taqdimot uslubi, hamma narsani aytib o‘tirmasdan, eslatma qilib muhim joylarni temp, intonatsiya, takrorlash, maslahat bilan ajratib ko‘rsatish;
Umumiy qoida: o‘quvchi boshini qo‘liga tirab qancha kam o‘tirsa va qanchalik ko‘p shug`ullansa (yozadi, tekshiradi, yig‘adi, saralaydi, yordam beradi, harakat qiladi va hokazo) diqqatli bo‘lsa, shunchalik yaxshi ishlaydi. o'quv materialini o'rganadi;
Rivojlanayotgan ta'lim texnologiyalari. Bir qator texnologiyalar mavjud bo'lib, ularning har biri o'quvchilarda ma'lum sifatni rivojlantirishga qaratilgan. Ularning umumiy tomoni quyidagilardan iborat:
O‘qituvchi nafaqat o‘rgatish, balki o‘quvchilarning fazilatlarini rivojlantirish zarurligini anglashi, ularda o‘quv jarayonida qanday sifatlar zarurligi va rivojlanishi yani o`quvchidagi tafakkur, xotira, diqqat, xushmuomalalik, mustaqillik, tashabbuskorlik, qat'iyatlilik, topqirlik, jasorat, o'zini tuta bilish kabi fazilatlari rivojlanishi kerak .
Intensiv pedagogik texnologiya o'quvchilarning har tomonlama rivojlanishiga hissa qo'shadigan usullardan yani yuqori faollik va ijodiy izlanish, qat'iyatlilik, munozaralar o'tkazish, o'z fikrini dalillarga asoslangan holda himoya qilishni bilish, rag'batlantirish, muloqot madaniyatlari hisoblanadi.
O‘quv materialini o‘quvchilar tomonidan chuqur tushunishi va qabul qilish qobilyatiga e’tibor qaratgan holda taqdim etish, asoslashlar, tushuntirishlar, dalillar, nazorat savollari, o`quvchilarning har qanday savollariga javob berishdan iboratdir.
Ritmopediya - bu guruh muloqoti jarayonida ritmostimulyatsiya yordamida chet tilidagi ma'lumotlarni intensiv kiritish, uni mustahkamlash va faollashtirish usuli. Ritmostimulyatsiya deganda eshitish va vizual analizatorlar va nutq-motor idrok etish yordamida tovush, rang, yorug'lik va musiqa hamrohligining monoton past chastotali impulslarining inson bioritmikasiga ta'siri tushuniladi. Bu xotira mexanizmlarining ishlashi va o'quv materialini an'anaviy me'yorlardan 2-3 baravar yuqori hajmda uzoq muddatli saqlash uchun qulay shart-sharoitlarni shakllantirishga yordam beradi: 15 daqiqada 75 ta ibora. Kiritilgan materialni iboralar shaklida yodlash o'rtacha 85% ni tashkil etishi eksperimental tarzda isbotlangan. Kechiktirilgan tekshirish (1,5 yildan keyin) axborotni saqlashning mustahkamligi ko'rsatdi
Intensiv ta'lim usullari an'anaviy usullardan bir qancha jihatlari bilan farq qiladigan o'ziga xos tizimdir.
Maqsadlar nuqtai nazaridan intensiv usullar eng qisqa vaqt ichida materialni maksimal darajada assimilyatsiya qilishga erishishga qaratilgan.
Barcha intensiv usullarning o'ziga xos xususiyatlari:
- dars davomida o`quvchilarni maksimal darajada faollashtirish (shu maqsadda o'quv, rolli o'yinlar, audiovizual o'qitish vositalaridan keng qo'llaniladigan maxsus topshiriqlar taklif etiladi);
- o'quvchi shaxsining yashirin psixologik zaxiralarini safarbar qilish (bu, xususan, o'zlashtirilishi kerak bo'lgan material hajmining sezilarli darajada oshishiga yordam beradi);
- o'quvchi shaxsiga ta'sir qilishning barcha vositalaridan global foydalanish (nafaqat an'anaviy usullarga xos bo'lgan vizual va eshitish idrokiga, balki idrokning ongsiz sohasiga ham tayanish).

Shu bilan birga intensiv usullarni qo‘llashda ma’lum qiyinchiliklar va hal etilmagan muammolar mavjud. Asosiy e’tibor nutqiy faoliyatga qaratilib, til vositalari ustida ishlashga yetarlicha vaqt ajratilmagani uchun o‘quvchilar nutqida tuzatish qiyin bo‘lgan doimiy xatolar kuzatiladi. Ushbu kamchilikni o'quv mashqlari va grammatik tushuntirishlarni kiritish orqali bartaraf etishga harakat qilinadi.O'rta maktabda an'anaviy usullarga qo'shimcha sifatida intensiv usullar ko'proq qo'llaniladi.

Zamonaviy fanda bu tushuncha uch ma'noda qo'llaniladi: umumiy metodologik (usul bilish vositasi, voqelikni, tabiiy va ijtimoiy hodisalarni o'rganish usuli), umumiy didaktik va xususiy didaktik.

Ta'limning umumiy didaktik usullari. Bu o'quvchilarni ta'lim, tarbiyalash va rivojlantirish maqsadlariga erishishga qaratilgan o'qituvchilar va o`quvchining o'zaro bog'liqlikdagi faoliyati usullari majmuidir.

Umumiy didaktik metodlar o‘zaro bog‘liq bo‘lgan usullarning ikkita guruhiga bo‘linadi: o‘qitish usullari (o‘qituvchi tomonidan yangi materialni taqdim etish, uni o‘zlashtirish va o‘zlashtirishni nazorat qilishda foydalaniladi) va o‘qitish usullari (o‘quvchilar tomonidan bilim va amaliy faoliyat jarayonida qo‘llaniladi).
Ta'limning umumiy didaktik usullar:o'qitish usullari ko'rsatish,tushuntirish,trening,ilova,tuzatish,daraja,tanishtirish,tushunish,treningda ishtirok etish,amaliyot,o'z-o'zini tuzatish,o'z-o'zini hurmat.
Xususiy didaktik o'qitish usullari. Umumiy didaktik usullardan farqli o'laroq, alohida didaktik usullar ma'lum bir predmet yoki sub'ektlar guruhining o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi.
Bu til o`rgatishning maqsad, vazifalari va mazmunini ro`yobga chiqaradigan hamda ularga erishish yo`llari va vositalarini belgilovchi ta`lim yo`nalishidir.
O'qitish usuli tilni o'rgatish strategiyasi haqida tushuncha beradi, uning asosida o'qituvchi muayyan o'quv sharoitida va mazmuni o'z ifodasini topishi kerak bo'lgan metod-yo'nalish asosida ta'lim faoliyatining taktikasini ishlab chiqadi. o'rganish modeli. [Shchukin, 2008]

Metodikada mavjud bo‘lgan til o‘rgatishning to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ongli, faoliyatga asoslangan yondashuvlariga asoslanib, zamonaviy o‘qitish usullarini bevosita (intuitiv), ongli, kombinatsiyalangan va intensiv usullarga bo‘lish mumkin [Shchukin, 2007].

To'g'ridan-to'g'ri usullar: tabiiy, to'g'ridan-to'g'ri, audiovizual, audiolingual, harbiy, "boshqaruv usuli".

Ongli usullar: tarjima-grammatik, ongli-amaliy, ongli-qiyosiy, reproduktiv-ijodiy.

Kombinatsiyalangan usullar: kommunikativ, o'qish usuli.
Intensiv usullar, o'z navbatida, quyidagilarga bo'linadi:
a) taklifshunoslikni (shaxs shaxsining aqliy zahiralari va taklif usullarini ta'lim jarayonida qo'llash haqidagi fan) amaliyotda qo'llashni taklif qilgan G. Lozanov g'oyalariga asoslangan usullar va b) tezlashtirilgan boshqa tushunchalarga asoslangan usullar til o'rganish, o'rganishga faol yondashish va kommunikativ tilshunoslik yutuqlariga qaratilgan.