Z ibodullayev

G ippokrat  qasam yodi:  « T a b ib  
Apollon, Asklepiy,  Hikiyeya va  Panakeya 
hamda  barcha  xudolar  nomi  bilan  va 
ularni  guvohlikka  olib,  quyidagilarni 
k u c h im   va  id ro kim   b o rich a   h a lo l 
bajarishga  qasamyod  etaman  va  yozma 
ravishda  v a ’da  beraman:  meni  tabiblik 
s a n ’atiga  o ‘rgatgan  kim sani  o ‘z  ota- 
onam  bilan  barobar  ко ‘raman,  и  bilan 
boyligimni bo ‘lishaman,  agar и muhtoj bo ‘lib qolsa, yordam  beraman, 
uning  avlodini  о ‘z  a ka -u ka la rim d e k  ко ‘raman  va  bu  san ’atni
о ‘rganishni istasalar, pul olmay va hech  qanday shartsiz о ‘rgataman. 
0 ‘z o  ‘g ‘illarimni,  ustozimning о ‘g'illarini va talabalarimni qo ‘llanma, 
og‘zaki  dars  va  boshqa  usullarda  o ‘qitaman.  Men  har qanday  zarar 
keltirish  va  adolatsizlikdan  saqlangan  holda,  о ‘z  kuchim  va  idrokim 
darajasida  bemorning  hayot  tarzini  uning foydasiga  yo ‘naltiraman. 
Men  hech  qachon  mendan  iltimos  qilgan  kimsaga  о ‘Idiradigan  dori 
bermayman  va  bunday  yo 'ln i  k o ‘rsatmayman,  shuningdek,  hech 
qanday  ayolga  bola  tushiruvchi  dori  bermayman.  0 ‘z  hayotim  va 
san ’atim nipok va nuqsonsiz о ‘tkazaman.  Men qanday uyga kirmayin, 
и  yerga  hech  qanday  g  ‘arazsiz  va  yomon  niyatsiz,  fa q a t  bemor 
manfaatini  ko'zlab  qadam  qo'yaman,  ayniqsa,  ayollar  va  erkaklar, 
ozod  kishilar  va  qullar  o ‘rtasidagi  ishqiy  ishlardan  uzoq  b o ‘lishga 
intilaman.  Davolash jarayonida yoki usiz kishilarning hayotida oshkor 
qilinishi  mumkin  bo ‘Imagan  va  sir  saqlangan  nim aiki  ко ‘rgan  yoki 
eshitgan  b o ‘lsam,  bu  haqda  hech  kimga  hech  narsa  aytmayman. 
Menga,  shu qasamyodni so ‘zsiz bajaruvchi sifatida hayot va san ’atda 
abadiy  baxt  va  shuhrat  ato  etsin.  Bu  qasamyodni  buzuvchilar  va 
yolg ‘on  qasamyod  beruvchilar  uchun  buning  aksi  b o ‘lsin!».
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G ippokrat  davridan  boshlab  bu  qasamyodni  barcha tabiblar  qa­
bul qilganlar.  Hozirgi kunda ham bu qasamyod o ‘z kuchini yo'qotgani 
yo‘q va barcha mam lakatlarda bo‘lajak vrachlar uni  qabul qilishadi. 
Bu qasamyod vrachni  o ‘z  kasbini  sevishga va ulug‘lashga,  bemorlar 
va hamkasblarini hurmat qilishga,  o ‘z ilmini faqat odam lar salomat- 
ligi yo'lida sarflashga, yom on maqsadlarda qoMlamaslikka chorlaydi.
M a’lumki, vrach  qanchalik urinmasin,  davosi  qiyin kechadigan 
kasalliklar  bor.  Bunday  paytlarda  vrach  ruhan  va jism onan  char- 
chaydi,  bem ori  tuzalm aganidan  aziyat  chekadi.  Ba’zan  bem or va 
u n in g   y aq in lari  to m o n id a n   d a sh n o m lar  esh itad i.  Bu  haqda 
G ipp ok rat shunday degan:  «Tibbiyot asosan tinchlantiradi,  ba’zan 
davolaydi,  jud a  kam  hollarda  esa  darddan  butunlay  xalos  etadi». 
D em ak,  ham m a  bem orlarni  ham   ko‘ngildagidek  davolash  qiyin. 
G ip po kratning   bu  so‘zlaridapessim izm   ufurib  turgan  bo‘lsa-da, 
zam irida  achchiq  haqiqat  yotibdi.  Bu  so‘zlarning  aytilganiga  bir 
necha  asrlar  bo‘ldi,  o ‘tgan  davr  ichida  eng  kuchli  diagnostika  va 
davolash  usullari ishlab chiqildi,  lekin shunday b o ‘lsa-da,  bugungi 
kunda tibbiyot ba’zi kasalliklarni  davolashda ojizlik qiladi.
G ip po krat  bir  qator  asab  va ruhiy  kasalliklar  haqida risolalar 
yozib  qoldirgan.  U  isterik  kasalliklarni  chuqur  bilimdonlik  bilan 
o'rgandi  vabem orlarni  davolash  yo‘llarini  ishlab  chiqdi.G ippokrat 
bemorlarni davolashda sog‘lom turmush tarziga va to ‘g‘ri ovqatlanishga 
qattiq rioya qilish kerakligini aytgan, kasalliklarning sababini aniqlab, 
ularni bartaraf qilishga intilgan.
G ippokratning tibbiyotgaoid ba’zi ko‘rsatmalarini keltirib o ‘ta- 
miz:  1)  jism oniy  m ehnat  m ushaklar  va  a ’zolar  uchun  oziqdir;  2) 
fikrlash  —  kishi  ruhini  tetiklashtiradi;  3)  bemorga  yordam  berishni 
eplay  olmasang,  unga  ziyon  keltirma;  4)  m e’yordan  ko‘p  ovqat- 
lanish  kishi  salomatligiga  ziyon  keltiradi;  5)  bem orning  ruhi  tush- 
magan  va  ishtahasi  saqlangan  b o iish i  tuzalish  uchun  yaxshi  alo- 
m atdir;  6)  odam   tanasida  kasallik  bilan  kurashuvchi  kuch  bor, 
tabibning  vazifasi  esa  o ‘sha  kuchni  faollashtirishdan  iborat;  7) 
bem orga  beriladigan  dorilar  hadeb  o ‘zgartirilmasligi  kerak,  faqat 
zaruratga qarab davolash  muolajasi o ‘zgartirilsin;  8) tabiatda doimo 
ikki qaram a-qarshi kuch bir-biriga qarshi turadi,  qarama-qarshilikni 
qaram a-qarshilik  bilan  davolash  kerak;  9)  tabib  yuksak  darajada 
axloqli, jonkuyar,  ozoda va xush  ko‘rinishga ega bo‘lishi kerak;  10) 
tabib  o ‘z  bilim  va  m ahoratini  doim o  oshirib  borishi  va  bemorlar 
hurm atiga  sazovor bo‘lishi  kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Platon
M iloddan  aw algi 
430—348-yillar
0 ‘z  davrining  mashhur  tabibi  va 
faylasufi  bo'lgan  G ippokrat  sharafli 
um r kechirdi va 83 yoshida vafot etdi.
Platon (Aflotun)  (miloddan awalgi 
430—348-yillar) ruh abadiydir, u tana- 
ga  bog‘liq  emas  va  xudo  tom onidan 
yaratilgan degan.  Uning fikricha ruh, 
tanadan  ilgari  paydo  bo'lgan,  odam  
va hayvon  ruhi bir-biridan farq qiladi, 
odam ruhi oliy va past tabaqaga boMi- 
nadi.  Oliy  ruh  abadiydir,  u  tafakkur 
kuchiga ega,  bir tanadan ikkinchisiga 
o ‘tadi  va  tanaga  bog‘liq  emas,  deb 
ta ’kidlaydi Aflotun.  Past tabaqali  ruh 
abadiy  emas.  Hayvonlar  uchun  esa 
faqat  past  tabaqali  ruh  xos,  degan.
Aristotel  (Arastu)  (m iloddan  av- 
valgi  384—322-yillar)  miya,  ruh  va 
tana  munosabatlariga oid  bir qancha 
fikrlar bildirgan.  Platonning  shogirdi.
Aristotel  jonning  uch  xilini  ajratgan: 
o ‘simlik,  hayvon va ongli jon.  0 ‘simlik 
joni  deganda,  u  oziqlanish  va  ko‘pa- 
yishni  ko‘zda  tutgan  bo‘lsa,  hayvon 
joni  deganda  his  qilish,  og‘riq  sezish, 
himoyalanishni  tushungan.  Aristotel 
ongli jo n   faqat  odam lar uchun  xos va 
odamda jonning uch turi ham mavjud, 
degan.  U ning fikricha,  odam  jonning 
uch  turiga  ega  boMganligi  bilan  ham  1 
o ‘simlik  va  hayvonlardan  farq  qiladi.
Aristotel «his-tuyg‘ular», «xotira», «sez­
gi» kabi tushunchalardan foydalangan.
Rimlik  mutafakkir Galen  (m ilod­
dan  aw algi  129—201 -yillar)  ruhning 
fiziologik  mexanizmlarini  ilmiy  tad- 
qiqotlariga asoslanib o‘rgandi.  U   ruhiy 
faoliyatning bosh miya bilan bogMiq boMganligini  ilgari surdi.  G alen 
hissiyot,  xotira,  sezgi  va  diqqat  odam   ongi,  ruhi  to m onidan  idora