Z ibodullayev

10.3.5.  Oshqozon-ichak sistemasining psixogen  buzilishlari
Ruhiy siqilishlarda oshqozon-ichak faoliyatining buzilishi (ko‘ngil 
aynish,  qayt  qilish,  ich  ketish,  q o rin d ao g ‘riqlar)  G ippokrat  dav- 
ridan buyon  m a’lum.  Tanada  kechadigan  har qanday jarayon  miya 
ishtirokisiz b o ‘lmasligi  G ippokrat,  G alen va Dekart  asarlaridaqayd 
qilingan.  G alen  va  Ibn  Sino  «qora  o ‘tning»  o ‘t  pufagida  ko‘payib 
ketishi  ipoxondriyagaolib  kelishini  aytib  o'tishgan. Ibn  Sino  «Tib 
qonunlari» asarida oshqozon-ichak sohasida asab buzilishlari sababli 
uchraydigan  turli  belgilar  va  ularni  davolash  usullari  haqida  yozib 
qoldirgan.  «Vujud  ruh  amriga voojibdir»  degan  edi  Ibn  Sino.
Hozirgi  davrda  o ‘tkir  va  surunkali  asab  buzilishlaridan  keyin 
rivojlanadigan oshqozon-ichak sohasidagi buzilishlarga ta ’rif berish 
uchun  turli  atam alar  taklif  qilingan:  «abdominal  ipoxondriya», 
«abdom inal  depressiya»,  «psixogen  gastrointestinal  sindrom », 
«somatogen  depressiya»  va  hokazo.  Lekin  shuni  alohida  ta ’kidlash 
lozimki,  agar  yurak  va  nafas  olish  sistemalarining  psixogen  buzi- 
lishlarida  bem o rlar  nisbatan  nevropatologga  ko‘proq  m urojaat 
qilishsa,  oshqozon-ichak kasalliklari to ‘g‘risida bunday xulosa qilish 
juda  qiyin.  N egaki,  aksariyat  bem orlar  (hatto  doktorlar  ham )  osh- 
qozon-ichak  sistemasining  faoliyati  buzilganda  nevropatolog  yoki 
psixologga  murojaat  qilishmaydi.  Buni  tushunish  m um kin  albatta, 
chunki  odam larning  tasaw urida  «oshqozon  miyadan  uzoqda  joy- 
lashgan va ularning bir-biriga aloqasi yo‘q».  0 ‘tgan asrning boshlarida 
m ashhur  nevrolog  olimlardan  biri  (Strumpel  A.,  1902)  dispepsiya- 
larning  70  foizida  hissiy zo‘riqishlarning  ahamiyati  kattadir,  degan 
edi.  Ovqat hazm  qilishning funksional buzilishlari, abdominalgiyalar,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

um um iy  holsizlik,  ishtahaning  pasayishi  kabi  sim ptom lar,  xuddi 
bosh  og‘rig‘i  va  bosh  aylanishi  simtomlari  kabi  nevrasteniyaning 
asosiy  sim ptom laridir  (Silverberg  М .,  2002).
0 ‘tkir  yoki  doim iy  ruhiy jarohatlar,  jinsiy  m uam m olar,  qattiq 
qo‘rquv kabi om illar oshqozon-ichak faoliyatining funksional buzi- 
lishlariga  olib  kelishi  mum kin.  Bunday  paytlarda  m utaxassislar 
«gastrointestinal  beqarorlik» haqida so‘z yuritishadi.  Bu toifa odam - 
larda ruhiy siqilishlar paytida albatta oshqozon-ichak faoliyati buziladi, 
biroq  bosh  og‘rig‘i,  bosh  aylanishi,  nafas  yetishmovchiligi  kabi 
sim ptom lar  kuzatilmasligi  mumkin. Shuning  uchun  ham  ip ox on - 
driyada  o ‘t  yoMlari  diskineziyasi,  doimiy  anoreksiya  (ular  ovqatni 
qorin ochganda emas,  soatga qarab yeyishadi), qabziyat yoki diareya 
ko‘p  uchraydi.  Bu  sim ptom lar  bem orning  kayfiyatiga  qarab,  goh 
kuchayib,  goh  pasayib  turadi.  Aynan  ana  shu  bem orlar  terapevtik 
muolajalar uzoq  vaqt  yordam  bermaganligidan  tabiblarga  m urojaat 
qilishadi.  H ar  bir  gastroenterolog  psixolog  bo'lishi  davr  talabidir, 
deb yozgan edi  R.A.Luriya  (1941).  U ning bu  so‘zlari hozirgi kunda 
ham o ‘z kuchini y o ‘qotgani yo‘q.  Bemorlarning tabiblarga va antiqa 
davolash  usullariga b o ‘lgan  qiziqishi sabablarini biz «Deontologiya» 
bo'lim ida yoritganmiz.