10.3.3. Psevdorevmatizm
Oyoq va qo'llarda, turli bo‘g‘imlarda har xil og'riqlardan shikoyat
qiluvchi bem orlar son-sanoqsizdir. Bo‘g‘im lar sohasidagi og‘riqqa
shikoyat qilib «bod» (revm atizm ) tashxisi qo'yilgan bem orlarni
keyinchalik yana chuqur klinik va laborator tekshiruvlardan o ‘tkaz-
www.ziyouz.com kutubxonasi
ganda, ularning deyarli yarmisida bu og‘riqlar nevrogen xususiyatga
eg a b o ‘lib chiqqan.Hozirgi gipodinam iyaasridaartralgiyalar dolzarb
m uam m o boMib, niqoblangan depressiyaning yaqqol, ham m a vaqt
ham aniqlash qiyin bo‘lgan belgilaridan biri b o ‘lib qolm oqda. Suyak
va b o ‘g ‘im larda kuzatiladigan va hadeb o ‘tib ketaverm aydigan
artralgiyalar, odatda, boshqa psixonevrologik sim ptom lar bilan birga
kechadi. Aksariyat atoqli nevrologlar «serebral revmovaskulit» diag-
nozini q o ‘yish ko‘pchilik shifoxonalarda, ayniqsa, poliklinikalarda
odat tusiga aylanib ketganligini, bu diagnozni q o ‘yish uchun bosh-
dagi, yurak sohasidagi va b o ‘g‘imlardagi og'riqlarning o ‘zi yetarli
emasligini, bu belgilar nevrotik xususiyatga ega boMishi mumkinligini
ta ’kidlab o'tishgan. Ba’zi m a’lumotlarga k o ‘ra, poliklinikalar va
statsionarlarda «revmovaskulit» va «revmokardit» diagnozlari 50—
60 foiz hollarda noto‘g‘ri boMib chiqqan. H ozirgi davrda ham bu
m uam m o dolzarb bo'lib qolmoqda. Ba’zan anam nezida bod kasalligi
mavjudligini asos qilib ham da psixogen xususiyatga ega boMgan bosh
og‘riqlar, psevdonevrologik, psevdokardiologik belgilar ham da E E G ,
R E G dagi funksional o ‘zgarishlarga qarab, aniq ifodalangan nevro
logik belgilarni topm asdan, eksperim ental va gistom orfologik tek
shiruvlar o ‘tkazmasdan, jiddiy xulosalar qilib, klinik diagnoz qo‘yish
holatlari kuzatilib turadi. XX asrning 70-yillarida aksariayt nevrologlar
serebral revmovaskulitda bosh miya qon tomirlarida va uning atrofidagi
nerv to ‘qimalarida chuqur organik o ‘zgarishlar kuzatilishi va aniq
ifodalangan nevrologik belgilar aniqlanishini k o ‘rsatib o ‘tishgan.
Hozirgi kunda nevrologlar «serebral revmovaskulit» atam asi mavhum
tushuncha ekanligini aytishmoqda, chunki u bosh miya qon to m ir
larida kechadigan organik o ‘zgarishlarni va shu sababli kelib
chiqadigan klinik sindromlarni aniq ta ’riflab bera olm aydi.
Psixogen og‘riqlar faqat b o ‘gMmlarda kuzatilm asdan, suyaklarga,
mushaklarga tarqab, bem orning harakat qilishiga butunlay xalaqit
berishi mumkin. Uzoq vaqt bir xil holatda turib qolish, stanok yonida
bir necha soat tik turib ishlash bem orda oyoqdagi og'riqlarni kuchay
tiradi. Ikkala oyogMmga xuddi tosh osib qo‘ygandek, yurayotganda
oyoqlarim ni qimirlata olm aym an, qadam tashlagan sayin yurishim
qiyinlashib boraveradi, deb shikoyat qiladi b em o rlar. Bunday
bem orlar, ko‘pincha, «oyoqda venoz qon aylanishining buzilishi»
xulosasi bilan angioxirurglarga yuboriladi. U lar bu yerda davolanadi
yoki yana qaytadan «nevroz» diagnozi bilan nevropatologga yuboriladi.
Psixogen artralgiyalar va mialgiyalar uchun og‘riqlarning ko‘chib
www.ziyouz.com kutubxonasi
/
yurishi ju d a xosdir. Bu ko'chib yurish aniq bir nerv tolasi bo‘ylab
emas, balki betartib yo‘nalishda namoyon bo'ladi: og‘riq b o ‘g‘imdan
tepaga yoki pastga qarab, ba’zan boshqa sohalardan bo‘g‘im tomonga
qarab yo ‘naladi. Bemor o ‘z og'riqlariga ta ’rif berayotganda hech
joyi og‘rim ay turadi yoki og‘riqlarni sezmaydi. Bemor shikoyatlarini
aytib bo‘lgandan keyin doktor tekshirishga kirishsa, og‘riq yana pay
do bo ‘ladi. Bunga psixogen og‘riqlar bilan organik xususiyatga ega
bo'lgan og‘riqlarni qiyoslash paytida, albatta, e ’tibor berish kerak.
Psixogen artralgiyalarda bo‘g‘imlarda shish paydo b o iib , hattoki
bo‘g‘im atrofiga suyuqlik to'planishi mumkin. Bu manzara og‘riq kuchli
bo‘lgan paytlarda yuz beradi. Shunisi e’tiborliki, bu «o‘tkir bo‘g‘im
sindromi» affektiv buzilishlarda aniq bir vaqtda ro‘y beradi, ya’ni
bemorlar navbatdagi xurujning vaqtini aniq aytib bera olishadi (masalan,
har uch kunda, har haftada). Yallig‘lanishga qarshi davo choralari
o ‘tk azilm asa-d a, bu sindrom o ‘tib ketadi. B a’zan tashxis tas-
diqlanm asdan, faqat og‘riqning kuchini asos qilib olib, bo‘g‘im
bo‘shlig‘idan suyuqlik olinadi va uning ichiga garmon yuboriladi. Bu
muolaja ikki-uch marta takrorlangandan keyin o ‘ta toza bo‘lgan bo‘g‘im
yorig‘iga infeksiya tushib, haqiqiy yallig‘lanish jarayoni boshlanib ketadi.
Ba’zi hollarda artralgiyalaming sababi affektiv buzilishlar ekanligi
an iq lan m asd an , konservativ usul yordam b erm agandan keyin
bem orlarga jarrohlik usullari tavsiya qilinadi. XIX asrning mashhur
nevrolog olimlaridan biri H. O ppenheim (1894) shunday bir voqea-
ni misol keltiradi. «Menga tizza b o ‘g‘imini rezeksiya qilish tavsiya
qilingan bitta bem orni ko‘rsatishadi. Lekin jarrohlardan bittasining
tavsiyasi tufayli bem or operatsiyadan oldin m enga m aslahatga
yuboriladi. Ikkita qo‘ltiq hassada kirib kelgan bem or biroz vaqtdan
keyin bu hassalarni qo‘lida ushlab, mening xonam dan o ‘zi yurib
chiqib ketadi. Chunki unda bor-yo‘g‘i «bo‘g‘im nevrozi» edi, xolos».
Xuddi shunga o ‘xshash voqea bizning tajribamizda ham ro‘y
bergan edi. Viloyatdan A. ismli 15 yashar qizni travmatologiya-
ortopediya bo ‘limiga davolanishga yuborishadi. Bu yerda manzara
b o sh q ac h aro q edi. B em orning hech joyi og‘rim asdi, u faqat
oyoqlarini tizza bo‘g‘imida buka olmas edi, xolos. Kasallikning
boshlanganiga uch oy b o ‘lib, qilingan barcha choralar yordam
bermaganligi sababli, bem orni Toshkentga davolanishga yuborishadi.
Unga turli tashxislar qo'yilgan edi: «revmatoid artrit», «revmatizm»,
«bo‘g ‘im lar orasiga suyak o ‘sib chiqqan» va hokazo. Lekin rentge-
nogram m ada tizza bo‘g‘im larida hech qanday patologik o ‘zgarish
www.ziyouz.com kutubxonasi
yo‘q edi. Bunga viloyatdagi d o k torlarham e’tibor qilishgan, albatta.
Lekin davolash muolajalari yordam bermayotgani sababli bem orni
markazga maslahatga yuborishgan. Bemor tashqi ko'rinishidan ju d a
tinch, o ‘ziga bino qo‘ygan, yoshiga qaraganda gavdali edi. U ning
otasidan (bemor otasi bilan kelgan edi) qizning xulq-atvori haqida
so'raganim izda, qiziga ijobiy ta ’rif bergan edi: «Uydagi ham m a
ishlarni qiladi, onasiga qarashadi, lekin sal erkaro q, aytganini
qildiradi». Qizda kasallik boshlanishidan oldin ruhiy siqilishlar
bo‘lganmi, deb so‘raganimizda, otasi yo‘q, deb javob berdi. Biz
bem orni xonada yurgizib, kursida o'tqazib va karavotda yotqizib
tekshirib ko‘rdik. Bu harakatlarni u ikkala oyog‘ini tizzasida bukmasdan
bajardi. Bemorning otasidan qizning kechqurun uxlaganda oyoqlari
qay ahvolda boMishini bilib berishini so‘radik. Viloyatga, qizning
onasiga telefon qilib, bu savolni berganim izda, h aq iq atan ham
bem or kechasi uxlab yotganda, u yoq-bu yoqqa qayrilib yotarkan,
ba’zan esa g‘ujanak bo‘lib olarkan. Bizda kasallik psixogen xususiyatga
ega ekanligiga hech qanday shubha qolmadi. Bem orga shu kunning
o 'z id a y o q , psixologik su h b a td a n keyin d avo lash m u o lajasin i
boshladik. Bu yerda ham platseboterapiya usulini q o ‘lladik, ya’ni
bem orga «Germaniyada ishlab chiqarilgan, tizzani darrov bukib-
ochib yuboradigan dorini shpritsga tortib tizza qopqog‘ining atroflariga
yuborishimizni» va bem orning tizzasi 10 daqiqadan keyin qizib
ketishini, ana shunda uning o ‘zi asta-sekin tizzasini bukib-ochishi
kerakligini uqtirdik. Xuddi kutganim izdek, 10 daqiqadan keyin
bem or ikkala tizzasining qizib borayotganini aytdi. Biz unga tizzasini
endi bukib-ochishi zarurligini qattiq tayinladik. B em or bizning
talabim izni bajarib, bemalol xonada yura boshladi.
Ikki kundan keyin bizga qizning onasi qo‘ng‘iroq qilib, m uhim
bir m a ’lum otni berdi. M a’lum boMishicha, qiz otasidan dugonasi-
nikiga o ‘xshash qim m atbaho palto olib berishini so'ragan. Otasi rad
javobini bergan va qizini urishgan. Onasi ham otasining tarafini olgan.
Qiz yig‘lab-yig‘lab uxlab qoladi va ertalab tursa, ikkala oyog‘i ham
qotib qolgan bo‘ladi. Tabiiyki, o ta-o na qizidagi bu holatni kechagi
janjal bilan bog‘lam agan va qizim izning oyoqlari «shamollab»
qolibdi, deb kasalxonaga yugurishgan. Bu voqea otasining esidan
chiqib ketgan, onasi esa faqat biz «ruhiy siqilishlar boMmaganmi»,
deb so‘raganimizdan keyingina shu voqeani esladi.
Bunday psixogen buzilishlar yosh bolalarda ham b o ‘ladi. U ch
yoshdan sal oshgan bola yugurib o ‘ynab yurgan paytida qattiqroq
www.ziyouz.com kutubxonasi
yiqilib tushadi va chap oyog‘ining sonidan lat yeydi. Og'riqdan
oyog‘ini qimirlata olmay qoladi, qattiq yig‘laydi. Bolani o ‘sha zahoti
kasalxonaga olib borib, travmatologga ko‘rsatishadi. Oyog‘i rentgen
qilinganda, bolada suyakning singan belgilari topilmaydi. Lekin
bolaning oyog‘i ozgina lat yegan edi, shuning u c h u n bolaga
og‘riqsizlantiruvchi ukollar qilib, lat yegan joyni bog'lab uyiga
jo'natiladi. Bolani bir hafta mobaynida ehtiyot qilish, iloji boricha
oyoqni avaylash buyuriladi. Bir hafta doktorning tavsiyalari bajariladi
va bola iloji boricha qo‘lda ko'tarib yuriladi. Lat yegan joy butunlay
bitib ketadi. Doktor bog'lamlarni olib tashlaydi va bolani yerga qo'yib
«endi o ‘zing yurgin» deydi. Bola bu iltimosni rad qilib, chinqirib
yig‘lab onasiga yopishadi. Onasi bolani ko'tarib olgandan keyin bola
yig‘lashdan to'xtaydi. Bola yiqilganda, nerv tolalari ezilgati bo‘lishi
m um kin, o g ‘riq o ‘shandan b o ‘lsa kerak, deb nevropatologga
maslahatga borish tavsiya qilinadi. Bolani bizga olib kelishadi. Bolaning
injiqligi va buning ustiga qattiq qo'rqqanligi bilinib tu rar edi. Uni
kursiga o ‘tqazib tekshirayotganda yig‘lab yuborishi, onasining oldiga
o ‘tqazib tekshirganda esa jim o ‘tirishi e’tiborimizni tortdi. Chalg‘itish
uslubiga o ‘tdik. Bolaga: «Men tekshirayotganimda sen kursida indamay
o'tirsang, m ana shu konfetni olasan», deb uqtirildi (bola uyda
tekshirilayotgan edi). Bola aytganimizni qildi. Topshiriq yanada
murakkablashtirildi: «Endi kursidan o ‘zing tushsang, m ana bu o ‘yin-
choqni beraman». 0 ‘yinchoq (tank) juda chiroyli b o ‘lganidan bola
«og'riqni» ham esidan chiqarib, kursidan sakrab tushdi. «Endi sen
mana shu o ‘yinchoqni o ‘ynab tur, biz onang bilan maslahatlashib
olamiz» deb bolaning harakatlarini chekkadan kuzatib turdik. Bola
gilam ustiga ch o ‘kkalab olib, xonaning u yog‘idan bu yog‘iga g‘il-
dirakli tankni haydab rosa o ‘ynadi. Ona-bola ketishga shaylanishganda,
bola yana ko‘taring, deb onasiga yopishib oldi. Bolaga «agar sen
zinapoyadan pastga o ‘zing yurib tushsang, men senga balkondan
m ana shu koptokni tashlayman» deb va’da berdik. Bola besh qavatli
uyning beshinchi qavatidan onasi bilan o ‘zi yurib pastga tushdi.
K optok balkondan pastga tashlanganda, dumalab ancha joyga ketib
qoldi. Bola xursand bo ‘lganidan koptokning izidan yugurib ketdi.
B o‘g ‘im sohasidagi og'riqlarga shikoyat qiladigan bemorlarning
psixologik statusini yaxshilab tekshirmasdan, ularni kuchli anti-
biotiklar, gorm onlar, salitsilatlar, fizioterapevtik m uolajalar bilan
uzoq vaqt muvaffaqiyatsiz davolashlar poliklinika va statsionarlarda
uchrab turadi. Bunday uslubda ishlaydigan vrachlami mix kirib yorilgan
www.ziyouz.com kutubxonasi
ballonning teshigini, mixni olib tashlam asdan, h ar xil zam onaviy
b o ‘yoqlar, yelimlar bilan yopishga uringan ustalarga o ‘xshatishgan.
X o‘sh, unda qanday qilib bemorda psixogen artralgiya borligini aniq
lash m um kin? G ap shundaki, hozirgi davrda psixogen artralgiya,
k o 'pincha, tasodifan yoki «revmatizmga» qarshi dorilar foyda bera-
vermaganidan keyingina aniqlanadi. Bu davrda bem or deyarli barcha
mutaxassislarda bo‘lib chiqadi va nihoyat, unda psixogen artralgiya
borligi aniqlanadi. Shuning uchun ham ba’zi mutaxassislar artralgiya
aniqlangan bemorlarni psixiatr yoki nevropatologga ko‘rsatish zarur-
ligini aytib o ‘tishgan.
Revmokardit haqida so‘z yuritadigan bo ‘lsak, bu yerda ham
difFerensial diagnoz muammolari ko‘ndalang turadi. Yurak sohasidagi
og‘riqlar, funksional sistolik shovqin va psixogen giperterm iyaqonda
o ‘tib ketuvchi leykotsitoz (neytrofilezsiz), E C H R oshishi va tana
haroratining 37—37,5° gacha ko‘tarilishi revm okardit diagnozini
qo‘yishga asos bo‘la olmaydi (V.A.Nasonova, M .G.Astapenko, 2000).
Do'stlaringiz bilan baham: |