Z ibodullayev

.  ,
4 Ereksiya
Parasimpatik qismi: 
Sakral segment 
(S2.3.4)
Genitaliyadan 
'  
keluvchi 
j v ^ 't s d c t i l  
‘ l 
stimullar
33-rasm.  Ereksiya  va  eyakulatsiyaning  boshqarilish  mexanizmlari.
digan jinsiy  aloqada,  eyakulatsiya  bilan  tashqariga  ko‘p  miqdorda 
prostata sekreti chiqariladi va uning juda oz miqdori qonga so'riladi. 
Sekretning  qonga  tushishining  kamayishi,  urug 'd o n   faoliyatini 
oshiradi, uning gormonlari esa libidoni kuchaytiradi. Aksincha, jinsiy 
aloqa qancha kam amalga oshirilsa, unga bo‘lgan talab yanada kamayib 
boraveradi, chunki prostataning sekreti qonga katta miqdorda tushadi 
va  urug‘donning  faoliyatini  pasaytiradi.  M abodo,  50  dan  oshgan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

erkakda jinsiy mayl kuchaysa,  bu,  odatda,  prostata adenom asi bilan 
bog‘liq  bo ‘ladi,  chunki  adenom a  bezning  faoliyatini  pasaytiradi.
Jinsiy gorm onlar sekretor funksiyani boshqarishda katta aham i- 
yatga ega bo‘lsa-da,  libido, ereksiya va eyakulatsiya kastratsiya qilingan 
erkak va  ayollarning  deyarli  50  foizida  u  yoki  bu  darajada  saqlanib 
qoladi.  Lekin faqat balog‘atga yetgandan  keyin qilingan  kastratsiyada 
jinsiy fimksiya saqlanib qolishi mumkin.  Bitta urug'donning xaltachasiga 
tushmay  qolishi  yoki  yallig'lanishi  ham   jinsiy  qobiliyatni  pasay- 
tirmaydi.
Ayollarda  libidoni  nafaqat  ayollar,  balki  erkaklar gorm oni  ham  
kuchaytiradi.  Ayollarning jinsiy mayli  buyrak usti bezining  po'stloq 
hujayralarida  ishlab  chiqariladigan  androgenlarga,  ya’ni  erkaklar 
jinsiy gormonlariga ham bog‘liq.  Shuning uchun ham tuxum donlarni 
olib tashlash, odatda libidoning yo'qolishiga sabab bo‘lmaydi, buyrak 
usti bezlari faoliyatining susayishi esa ayollarda libidoni  pasaytiradi. 
Erkaklar  jinsiy  gorm onlari  ayollarda  erotik  tusdagi  his-tuyg‘ular 
uyg‘otadi, organizmga faollashtiruvchi ta ’sir ko‘rsatadi,  erogen soha- 
larning sezgirligini oshiradi.  Bundan farqli o'laroq,  erkaklarga yubo- 
rilgan ayollar gorm oni erkaklik funksiyasini  pasaytiradi.
Ammo jinsiy  qo ‘zg‘alish  nafaqat  gorm onlar  ta ’siri  ostida,  balki 
miyaga  erogen  sohalardan  keluvchi  signallar  orqali  h am   paydo 
bo ‘ladi.  Eng sezgir erogen sohalar — erkaklarda penisning kallasi va 
uning  asosi,  kam roq  sezgir  soha  moyak  xaltasi  b o ‘lsa,  ayollarda 
kuchli erogen soha — bu klitor,  keyin  kichik lablar,  undan keyin esa 
qinning kirish joyidir. Aksariyat ayollarda ko‘krak bezining uchi ham 
kuchli  erogen  soha  hisoblanadi  va  un i  ta ’sirlantirib,  orgazm ni 
chaqirishi mumkin.  Lekin ko‘krak bezining uchi va qinning orqa qismi 
sezgirligi  sust  rivojlangan  ayollar  ham   kuzatiladi.
G inekologlarning  m a’lum otlariga  k o ‘ra,  86  foiz  ayol  qiniga 
kirgizilgan  narsalarning  hajmini  aytib  bera  olmaydi,  95  foizi  esa 
qinning bachadonga yaqin joyida  na bosimni sezadi,  na ch o ‘zilishni.
Biroq,  aksariyat ayollar jinsiy aloqa paytida qinning tubida paydo 
bo‘ladigan to ‘lqinlarni sezishadi.  Lekin  koitus (jinsiy aloqa)  paytida 
kuzatiladigan orgazm  olatning qin devorlariga  ishqalanishidan  hosil 
b o ‘ladigan  im pulslar  hisobiga  paydo  b o ‘ladi,  deb  qaraladi.  Jinsiy 
aloqadan keyin orgazm kuzatilmasa,  klitorni qo‘l bilan ta ’sirlantirish 
yo‘li  bilan  ham  orgazmni  chaqirish  m um kin.  Bu  holat,  odatda, 
vaginal orgazmdan ko‘ra, klitor orgazmi kuchli rivojlangan ayollarda 
kuzatiladi.  Lekin orgazm kelishini faqat tananing m a’lum bir erogen
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sohalari  bilan  uzviy  bog‘lash  xato  bo‘lur  edi.  Vaholanki,  orgazm 
kelishida jinsiy  qovushish  paytida  kuzatiladigan  boshqa  (o ‘pishish, 
quchoqlashib  yotish,  erkalash)  omillar  ham  m uhim   ahamiyatga 
ega.  Shuningdek,  orgazm ning  qaysi  usulda  va  qachon  kelishi,  ayol 
kishining  birinchi  bor  erkak  kishi  bilan  jinsiy  yaqinlikni  qanday 
boshlaganiga ham bog‘liq.
Jinsiy  q o ‘zg‘alish  shartli  reflektor  q o ‘zg‘atuvchilar  (ko‘rish, 
eshitish,  hid bilish va h.k.)  ta’siri ostida  ham  yuzaga keladi.  Lekin,  u 
har  kimda  har  xil  rivojlangan  bo‘ladi:  birov  eshitib,  boshqa  birov 
ko‘rib,  o ‘zida  jinsiy  qo‘zg‘alish  hosil  qilishi  mumkin.  Bu  ayniqsa, 
o ‘spirinlarda  kuchli  rivojlangan  bo‘ladi.  U lar  yalang'och  ayollar 
suratini,  erotik filmlarni  ko‘rib,  kuchli ta ’sirlanishi va  bu ta ’sirlanish 
orgazm  darajasigacha yetishi  mumkin.  Biroq,  ayollarda erkaklarning 
yalang‘och surati erotik qo‘zg‘alishni chaqiravermaydi.  Ba’zan tashqi 
t a ’sirlar  jinsiy  hirsni  susaytirishi  yoki  to'xtatib  qo'yishi  mumkin 
(m asalan,  hadeb  erotik  filmlar  ko‘raverish).  Erotik  fantaziyalarga 
berilish  erkaklarda  jinsiy  q o ‘zg‘alishga  sababchi  b o ‘lsa,  odatda, 
ayollarga  bu  kam  ta ’sir  qiladi.  Jinsiy  aloqa  boshlanayotgan  paytda, 
erkaklar ayollarga qaraganda, kuchliroq qo‘zg‘aladilar.  Shuning uchun 
ham  erkaklarda b a’zan jinsiy aloqa boshlanmasdan turib, eyakulatsiya 
kuzatiladi.  Lekin  tez jinsiy qo‘zg‘alish jinsiy  mizojga  ham bog‘liq.
Jinsiy qo‘zg‘alishlarda ayollarda ham, erkaklarda ham jinsiy a’zolar 
qon  bilan  to'lishadi.  Buning  natijasida  erkaklarda  olat  ancha  kat- 
talashadi,  ya’ni ereksiya paydo bo‘ladi;  ayollarda esa kichik labda va 
klitordagiperem iya yuzaga keladi. Ayollarda jinsiy  a ’zo  bezlaridan 
chiqqan suyuq sekret qinni  namlashtiradi va bu bilan qinga olatning 
kirishini  osonlashtiradi.  Friksiya  paytida  (lotinchadan  frictio  — 
ishqalanish) jinsiy a ’zolarda joylashgan periferik nerv tolalarida juda 
ko‘p  yoqimli  qo‘zg‘alishlar  paydo  bo‘ladi  va  jinsiy  aloqa  oxirida 
erkaklarda  sperma  otilib  chiqadi,  ya’ni  eyakulatsiya  sodir  bo'ladi, 
ayollarda  bartolini  bezlaridan  va  bachadonning  b o ‘yin  sohasida 
joylashgan  bezlardan  suyuq  sekret  qin  bo‘shlig‘iga  tashlanadi.  Bu 
paytda  qin  to ‘lqinsim on  qisqara boshlaydi,  bachadon  qinga tom on 
biroz  tushadi  va  servikal  kanaldan  uncha  ko‘p  b o ‘lmagan  sekretni 
qinga  yo‘naltiradi.  Bunda  bachadon  tubining  bir  m arom da  to ‘l- 
qinsim on  qisqarishi  qindagi  sperm ani  bachadonga  so'radi.  Bu 
jarayonlarning  ham m asi  urug‘lanishni,  ya’ni  hom ilador  b o ‘lishni 
osonlashtiradi.  U rug‘lanish  orgazm  bo‘lmasa  ham   kuzatilaveradi. 
Eyakulatsiyadan  keyin  erkaklar  jinsiy  a ’zolarida  ham ,  ayollarda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ham  taranglashish  pasayadi,  giperem iya ham  tezda orqaga qayta 
boshlaydi,  ereksiya yo'qoladi.  Eyakulatsiya barvaqt boshlanib ketsa, 
uni to'xtatish qiyin bo‘ladi. Jinsiy aloqa paytida erkaklarda eyakulatsiya 
orgazm bilan tugaydi, ayollarda jinsiy aloqa hamma vaqt  ham  orgazm 
bilan tugayvermaydi.  Orgazm,  ya’ni  o ‘ta yoqimli  tuyg'uning  paydo 
bo‘lishi, jinsiy aloqadan keyin erkaklarda bor-yo‘g‘i  bir necha soniya 
davom etsa,  ayollarda bu jarayon  biroz  cho‘ziladi.  Orgazm  paytida 
kuchli vegetativ o ‘zgarishlar kuzatiladi:  yurak  urishi  tezlashadi  (150 
gacha),  arterial  qon bosim ko‘tariladi  (200/100  m m .sim .ust.gacha). 
Bunday  vegetativ  o ‘zgarishlar  faqat  jinsiy  aloqadan  keyin  kelgan 
orgazm paytida emas,  seksual tasaw urlardan  keyingi orgazm da ham 
kuzatilishi  mumkin.
Zigmund  Freyd  orgazmning  ikki  xil  turini  farq  qilgan:  qin  va 
klitor orgazmlari.  Birinchisi  —  olatni  qinga  chuqur  kirgizganda  ro ‘y 
bersa,  ikkinchisi  —  klitorni  t a ’sirlantirganda  kuzatiladi.  Aytib 
o‘tganimizdek,  ba’zi  ayollarda  qin  orgazmi,  boshqalarida  esa  klitor 
orgazmi  kuchli  rivojlangan  bo‘ladi.  B a’zi  mualliflar  alohida  vaginal 
orgazm borligiga shubha bilan qarashadi, chunki olatni qinga chuqur 
kirgizib  chiqazayotgan  paytda  bir yo‘la  klitor,  kichik  lablar,  qinning 
o ‘zi va tashqi jinsiy  a’zolar birgalikda ta ’sirlanadi.  Shuningdek,  ayol 
tanasining  turli  qismlarida  kuchli  taktil  sezgi  paydo  bo‘ladi.  Bunda 
erkak bilan  qo‘shilganlik tufayli paydo bo'lgan  ruhiy qo‘zg‘alish ham  
katta ahamiyatga ega.  SogMom ayollar so‘rov qilinganda,  ularning 20 
foizi  klitor  orgazmini,  36  foizi  vaginal  orgazmni  his  qilgan  bo‘Isa, 
44  foizi  esa  orgazm  nimadan  paydo  boMishini  aniq  aytib  bera  olm a- 
gan.  Lekin bu ko‘rsatkich juda nisbiydir va har xil  so'rovlarda o ‘zga- 
rib turadi.  Shuning uchun bu masalaga individual yondashish.zarur.