Z ibodullayev

I.P.  Pavlov oliy nerv faoliyatida tormozlanish jarayonlarini passiv 
(shartsiz) va faol  (shartli) turlarga ajratgan:  1) passiv tormozlanishga 
tashqi torm ozlanishni,  ya’ni  to ‘satdan  yoki  bexosdan  paydo  b o ‘la- 
digan ta’sirga o ‘zini himoya qiluvchi javob reaksiyasining paydo bo‘li- 
shini va  haddan  ortiq  torm ozlanish,  ya’ni  o ‘ta  kuchli,  uzoq  davom 
etadigan ta ’sirlarga bo‘lgan javob reaksiyasini kiritgan.  U lar hujayra 
va  to'qim alarni  toliqish  va  halok  b o ‘lishdan  asraydi;  2)  faol  yoki 
shartli torm ozlanishning so‘nib boruvchi va kechikuvchi turlari farq 
qilinadi.
Shunday qilib,  miyada qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonining 
buzilishi nevrozlarga olib kelishi isbotlandi. Bu psixologiya fani uchun 
o‘ta muhim bo‘lgan ta’limotdir. Vaholanki, hissiy zo'riqishlarda paydo 
bo‘ladigan  miyadagi  kuchli  qo‘zg‘alishlar  yoki  keragidan  ortiqcha 
tormozlanish jarayonlari nevrozga olib kelishi keyinchalik ham olimlar 
ishida o ‘z aksini topdi.
P.K .  Anoxin  (1898—1974) oliy nerv  faoliyatida shartli  reflektor 
faoliyatning birin-ketin keladigan 4 bosqichidan iboratligini ko‘rsatib 
berdi.  Buni u  teskari  afferentatsiya deb  atadi,  ya’ni  refleks  bajaril- 
ganidan keyin markazga uning bajarilganligi yoki ushlanib qolinganligi 
haqida  m a’lum ot  kelib  tushadi  va  u  xotirada  saqlanib  qoladi.  Bu 
mexanizm quyidagicha amalga oshiriladi:  1-bosqich retseptor ta ’sir- 
lantiriladi,  nerv  tolalarida  qo‘zg‘alish  paydo  bo‘ladi  va  bu  signal 
markaziy asab tizim ining maxsus tuzilmalariga uzatiladi;  2-bosqich 
q o ‘zg‘alish  sensor  neyronlardan  m otor  neyronlarga  o ‘tkaziladi;  3-