Z ibodullayev

29-rasm.  Psixoanalitiklar  “M en”,  “Super-men”  va  “Id ”  orasidagi 
munosabatlarni  qaltis joyda  otni  boshqarayotgan  chavandozga 
о ‘xshatishadi;  «Men»
  —  bu  chavandoz, 
«Super-men»  —
  atrof-muhit, 
«Id» —
 katta kuchga ega ot.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to ‘xtatishi va o ‘zi xohlagan tom onga yo‘naltira olishi zarur,  aks holda 
u  yiqilib  qattiq jarohat  oladi  yoki  halok  boMadi.  B a’zi  vaziyatlarda 
qachon  to ‘xtash  va  qaysi  tom onga  yurish  kerakligini  chavandoz 
emas,  balki otning o ‘zi tanlaydi.  M asalan,  chavandoz uxlab  qoladi, 
charchaydi yoki  kasallanadi.
«Men»ning  (chavandozning)  ahvoli  «id»ning  (otning)  ahvoliga 
qaraganda biroz  murakkabroq.  Chunki,  «men» b ir to m o n d an  atrof- 
m uhitning,  ya’ni  tashqi  olam ning  qonun-qoidalariga  am al  qilishi 
kerak,  ikkinchi  tom ondan  kuchli  otni  («id»  ni)  boshqarishi  kerak. 
«Men»  ham  tashqi  olamning,  ya’ni  «super-m en»ning  talablarini, 
ham  «id»ning ehtiyojlarini qondirishi uchun doim xavotirda yashaydi. 
Bu talablarni bajarish uchun  «men»  doim sergak boMib turishi kerak, 
bu talablar bajarilmasa,  aybdorlik hissi aynan uning b o ‘yniga tushadi. 
Demak,  «men» doimo o ‘zini himoya qilish yoMlarini izlaydi.  Z.Freyd 
nevrozlarning kelib chiqishini ushbu ziddiyatli munosabatlardan izlagan.
Keyinchalik Z. Freyd yaralangan harbiy xizmatchilarda ham nevroz 
va isteriya holatlarini kuzatadi.  Bu kasalliklarni jinsiy mayl bilan izohlab 
boMmasdi,  albatta.  Endi  Z.Freyd  ong  ostiga  qam algan  va  qondi- 
rilmagan ehtiyojlarni boshqacha yoM bilan qondirish yoMlarini izladi, 
ya’ni  u  seksual  faoliyatni  boshqa  faoliyat  bilan  alm ashtirish  (sub- 
limatsiya)  mumkinligini  ilgari  surdi.  Bu  faoliyat  nim a?  U lar  axloq 
qonunlariga  zid  kelmaydigan  faoliyatlar  (fan,  m adaniyat,  sport, 
ijod va h.k).  Bu nazariyani Z.  Freydgacha ham o'rganishgan.  Biroq Z. 
Freyd  insoniyat  yaratgan  m adaniy  boyliklarni  an a  shu  xil  evrilish 
(sublimatsiya)  mahsuli  deb  bildi.
U m um an  olganda,  psixoanalitik  yoM  bilan  davolash  nimaga 
asoslangan? Oddiyroq qilib tushuntirganda,  psixoanalitik bilan yolg‘iz 
qolgan  mijoz  o ‘zini  erkin  q o ‘yib  ko‘zlarini  yarim   yum gan  holda 
yotadi  yoki  bemalol  o ‘tiradi  va  xayoliga  kelgan  b arch a  fikrlarini 
oqizmay-tomizmay so‘zlab beradi.  Bu yerda birorta ham  sir qolmasligi 
va bem or uyalmasligi kerak.  M a’noli so‘zlarm i,  m a’nosizm i, bem or 
ularni psixoanalitikka ochib tashlashi kerak, zarur boMsa, bu maqsadga 
erishish  uchun  gipnoz  ham  qoMlaniladi.Ana shundagina,  Z.Freyd 
ta ’biri  bilan  aytganda,  ruhiy  poklanish,  ya’ni  «katarsis»  ro‘y beradi 
vatuzalish jarayonijadal kechadi.  Z.  Freydning fikricha,  eng muhimi 
m azkur  assotsiatsiyalar  ong  tom onidan  boshqarilm asligi  kerak  va 
bem or  fikrini  erkin  ifodalashi  zarur.  Psixoanalitiklarning  ta ’kid- 
lashicha, ana shundagina ong ostiga qamalgan istak- xohishlar va ong 
tom onidan  taqiqlangan  ziddiyatli  m uam m olar o ‘z  yechim ini  topadi 
va natijada nevroz chekinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---