Z ibodullayev

buyuk kishilarning getiida ikkita komponent mavjud bo‘lib,  ulardan 
biri uning ajdodlaridan  о ‘tgan  iqtidor bo ‘Isa,  ikkinchisi ruhiy nuq- 
sondir.
  Bunday irsiy buzilishlar buyuk shaxslarning o ‘zida kuzatilmasa- 
da, ularning yaqinlarida  (akasi, ukasi yoki singlisida) kuzatilgan.  M a­
salan,  Gegel,  Didro va Shum anning singillarida,  L.Tolstoy,  Gyugo, 
Feyerbax va Uspenskiylarning ukalarida ruhiy kasalliklar bo'lgan.
G.V.Segalinning fikricha, buyuk shaxslarning farzandlari aksariyat 
hollarda aqli past va ruhiy nuqsonlarga boy bo'lishadi.  M asalan,  Bax, 
Shum an, Tatsit,  M endelson,  Gyotening o ‘g‘illari va M ark Tvenning 
qizi  ruhiy  kasallik  bilan  og‘rishgan.  Tadqiqotchilar  yana  bir  qiziq, 
um um an  olganda  ham m aga  m a’lum  bo‘lgan  bir  taxm inni  o ‘rtaga 
tashlashadi.  Ba’zida buyuk  shaxslar sog‘lom  bo‘lgan  taqdirda  ham , 
ular  o ‘z  talantlarini  ro‘yobga  chiqarish  uchun  aroqxo'rlikka  ruju 
q o ‘yishgan.  (Ichkilikka  ruju  qo ‘ygan  buyuk  shoirlar  0 ‘zbekistonda 
ham   uchrab  turadi).  H aqiqatan  ham ,  eng jozibali  she’rla rv a   kash- 
fiyotlar  mast  holda  yaratilganligini  ko'pchilik  biladi.  G o'yoki  aroq 
talantni  bosib  turgan  to'siqni  olib  tashlaydi  va  buyuk  shaxsning 
miyasida paydo bo'lgan olamshumul fikrlarni ro'yobga chiqaradi.  Bu 
flkrga qisman qo‘shilish  m um kin albatta,  lekin  hech  qachon aroqni 
yoki  boshqa  spirtli  ichim liklarni  talantning  yoMboshchisi  sifatida 
ko'rm aslik kerak.  Fikrim izcha,  buyuk shaxslarda uchraydigan aroq- 
x o ‘rlik  (ba’zan xotinbozlik)  ruhiy yetishmovchiliklami qondiruvchi 
bir  omildir,  xolos.  Bugungi  kunda  mutaxassislar  talantni  ro ‘yobga 
chiqaruvchi  omillar  ustida  ish  olib  borishmoqda.  Lekin  m aktabni 
z o ‘rg‘a tamomlagan va doim o  qoloq boMgan Albert  Eynshteynning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

talantini  ro'yobga  chiqarish  bilan  hech 
kim  alohida  shug‘ullanmagan.  Shunday 
bo‘lsa-da,  u  buyuk  shaxs  bo‘lib  yetishdi 
va olamshumul kashfiyotlari bilan Nobel 
mukofoti  sovrindori bo‘ldi.
Yuqorida  keltirilgan  m a’lumotlarga 
qisman  b o ‘lsa-da,  tanqidiy  k o ‘z  bilan 
qarash  kerak.  V aholanki,  faqat  ruhiy 
nuqsonga  ega  boMgan  odamgina  buyuk 
shaxs  boMib  yetishadi,  deb  xulosa  qilish 
haqiqatga  zid boMur edi.  Chunki,  M ot- 
sart,  Shekspir,  Dyuma,  Shopen va  Rax- 
m aninov  (bu  ro ‘yxatni  davom  ettirish 
mumkin)  kabi  buyuk  shaxslarda  ruhiy 
nuqsonlar boMmagan. Yana shuni ta ’kid­
lash  lozimki,  yuqorida  nomi  tilga  olingan  shaxslar  ruhiy  shifoxo- 
nalarda davolanishmagan va aksariyat hollarda ularning xulq-atvoridagi 
g'alati o'zgarishlarga  qarab  baho berilgan,  xolos.  Bunday paytlarda 
ruhiy  kasallik  haqida  emas,  balki  shaxs  aksentuatsiyasi  haqida  fikr 
yuritish  kerak.
K o‘rib turganimizdek, iqtidor ham , ruhiy nuqsonlar ham  g o ‘yo- 
ki tug‘ma alomatlardir.  Buyuk shaxslardagi talantni rivojlantirib,  ruhiy 
nuqsonlarni hech boMmasa kamaytirish mumkinmi?  Psixogenetiklar 
bu m uam m o ustida bosh qotirmoqdalar, tarbiya va ta ’limning buyuk 
shaxslarni  voyaga  yetkazishga  ta ’sirini  o ‘rganmoqdalar.  Ayniqsa, 
pedagogik faoliyatda bu muammoga katta e’tibor qaratish kerak.  Zero, 
h ar  bir  buyuk  shaxs  yoki  daho  millionlab  odamlarning  taqdirini 
hal  qiladi,  chunki  siyosat  bilan  shug‘ullanadigan  ba’zi  “dohiylar” 
xalqlar ustiga  kulfatlar yog‘dirgan va  yog‘dirmoqdalar.